არქიმანდრიტი კვიპრიანე კერნიამონარიდი წიგნიდან: Архимандрит Киприан (Керн). Православное Пастырское Служение. Клин 2002.
თარგმნა ზაზა თვარაძემ
ჟურნალი “ემაოსი”, № 2-3.
პუბლიკაციის წყარო www.library.church.ge
მადლობას ვუხდით საიტის ადმინისტრაციას
მომავალი სულიერი მწყემსის მომზადება ქრისტიანობის ისტორიის ყველა დროებაში ღვთისმეტყველთა და ასკეტ-მასწავლებელთა ყურადღების ცენტრში იდგა. სამოძღვრო მეცნიერების კურსში ეს საკითხი რამდენიმე პრობლემად იყოფა. ეს ორი უმთავრესი კითხვაა:
1. საჭიროა მაღალი სამღვდელო მსახურებისთვის მომზადება, თუ მთელი ეს საქმე ღვთის მადლს უნდა მივანდოთ, რომელიც ყველაფერს შეავსებს და განკურნავს?
2. თუ მოზმადებაა საჭირო, მაშინ რაში უნდა მდგომარეობდეს ის?
ამ უკანასკნელ შემთხვევაში გამოიკვეთება რამდენიმე თემა: მომზადება სულიერი, მომზადება ინტელექტუალური, გარეგნული და ა.შ.
ამ საკითხის ზოგადი განხილვისას შეიძლება ორ საპირისპირო აზრს შევხვდეთ. ერთის მიხედვით, ვერავითარი ადამიანური მეცნიერება, სპეციალიზაცია ან ხელოვნება ვერაფერს გააკეთებს და არც უნდა გააკეთოს იქ, სადაც სულიწმიდის მადლს მოუწოდებენ, რომელიც არის ყოვლისშემძლე და ამიტომ თვითკმარი (საკმარისი). მეორე აზრის მიხედვით პირიქით მომზადება საჭიროა, თანაც მოზმადება საფუძვლიანი, დახვეწილი და ფართო.
თუ ერთი თვალსაზრისის მიხედვით, მღვდელი უნდა აკმაყოფილებდეს მხოლოდ ლიტურგიკული პრაქტიკისათვის აუცილებელ უბრალო მოთხოვნებს და პრიმიტიულად გაგებულ ღვთისმოსაობას, სხვა თვალსაზრისის მიხედვით მომავალი მღვდლის მომზადება იმდენად ფართოდაა გაგებული, რომ მის ვალდებულებას აკუთვნებენ სოფლის მეურნეობას, მედიცინის და სხვადასხვა პრაქტიკულ დისციპლინებს.
სამოძღვრო მეცნიერებამ უნდა იპოვოს გარკვეული წონასწორობა და მოიპოვოს ის საშუალო, ”ოქროს”, სამეუფო გზა, რომელზეც მღვდელი არ გადაიხრებოდა პრიმიტივიზმსა და ზედმეტად საერო და მღვდლისათვის სრულიად შეუფერებელი ინტერესებითა და საქმეებით.
ამ შესავალი შენიშვნების შემდეგ ვუპასუხოთ ზემოთ დასმულ პირველ შეკითხვას: საჭიროა კი სამღვდელოდ (მღვდლობისათვის) მომზადება?
აქ თავისთავად იბადება დამადასტურებელი პასუხი. ამას გვკარნახობს სამღვდელოების მთელი ისტორია და ეკლესიის გამოცდილება. მართალია, ქრისტიანობის ისტორიაში ყოველთვის არ არსებულა სასულიერო სასწავლებლები, მაგრამ მომავალ მღვდლებს მუდამ მოეთხოვებოდათ ამ მაღალი ხარისხის შესაფერისი მზაობა. გარდა ამისა, მას შემდეგ, რაც ეკლესიური ცხოვრება შედარებით მშვიდი და ორგანიზებული გახდა, საეკლესიო იერარქიაში გაჩნდა მისწრაფება სისტემური განათლების კერათა დასაფუძნებლად. ეკლესიის ისტორიის პირველსავე საუკუნეებში დაარსდა ცნობილი სასულიერი სასწავლებლები ალექსანდრიაში, კონსტანტინოპოლში, რომსა და მრავალ სხვა ადგილას. დიდი საღვთისმეტყველო კამათებისა და ერესების ეპოქამ ეს მისწრაფება კიდევ უფრო გააძლიერა. თუკი პირველ სამ საუკუნეში სისტემური საღვთისმეტყველო და სამღვდელო განათლება ნაკლებად ორგანიზებული იყო, ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადების შემდეგ ეს საქმე თანდათანობით აეწყო და დაიხვეწა. თუმცა საეკლესიო განათლების ფორმა მუდამ უცვლელი არ ყოფილა: კარგა ხანს სასწავლო ცენტრებს მონასტრები წარმოადგენდნენ, ზოგჯერ მომავალ მოძღვრებს შემოიკრებდნენ გამორჩეული იერარქები თუ მღვდლები. ეს მაშინ ხდებოდა, როცა ეკლესიის არაქრისტიანები დაიპყრობდნენ, ან - თუ ქვეყანა მიყრუებული და ქრისტიანული ცენტრებისგან მოწყვეტილი იყო. ყველა შემთხვევაში დაბეჯითებით შეიძლება ითქვას, რომ ეკლესია არასდროს ტოვებდა უყურადღებოდ ამ საკითხს, დიდი სიფრთხილით ეკიდებოდა მღვდლად კურთხევას და მომავალი მღვდლებისგან საფუძვლიან და მრავალმხრივ მომზადებას მოითხოვდა.
ეკლესიის სახელგანთქმულ მოძღვართა და მწყემსმთავართა შორის მრავლად არიან თავისი დროის უგანათლებულესი ადამიანები. იოანე ოქროპირი, გრიგოლ ღვთისმეტყველი, ბასილი დიდი, ფოტიუსის და სხვათა ნაშრომები უხვად შეიცავს ამონაწერებს ყოველნაირი სასულიერო თუ საერო წიგნებიდან, მათ შორის - წარმართულიდანაც. ქრისტიანობის არსის შესახებ გავრცელებულ მცდარ შეხედულებათაგან ერთ-ერთი ყველაზე მიუღებელი უეჭველად ისაა, თითქოს ქრისტიანობა მიამიტთა, უმეცართა და განათლების მოძულეთა რელიგია იყოს. ამას ამტკიცებდნენ სხვადასხვა დროს იმპერატორი ივლიანე განდგომილი და ცნობილი კელსოსი, რადგან მათ ქრისტიანობისადმი მტრული გრძნობები ამოძრავებდათ და მისი დაკნინება ეწადათ. ამასვე ამტკიცებბენ ჩვენს დროში ქრისტიანობისთვის თავგამოდებული ადამიანები, რომლებიც მისი სიწმინდის შენარჩუნებისათვის მზად არიან გააუბრალოონ და ბნელში გახვიონ ის.
საგანგებოდ იყო ზეგარდმო განჩინებული, რომ ბაგაში, სადაც განკაცებული ლოგოსი იშვა, არა მარტო უბრალო მწყემსები მივიდნენ, არამედ ღვთის მაძიებელი აღმოსავლელი მოგვები, ქრისტიანობის მიღმა საღვთო ჭეშმარიტების მატარებლები. თუ, ერთი მხრივ, მაცხოვარმა უბრალო მებადურებს მოუწოდა, მეორე მხრივ ქრისტიანობის უდიდეს გამავრცელებელთა შორის იყო მოციქული პავლე, თავისი დროის უგანათლებულესი კაცი. ქრისტიანობას თავიდანვე გამოუჩნდნენ ისეთი მოაზროვნეები და დამცველები, როგორებიც იყვნენ წმინდა მოწამე იუსტინე ფილოსოფოსი, ათენაგორა, კლიმენტი ალექსანდრიელი, რომ აღარაფერი ვთქვათ მსოფლიო მოძღვართა და მღვდელმთავართა მთელს პლეადაზე, ეკლესიის ოქროს ხანაში რომ მოღვაწეობდნენ.
უნდა გავიხსენოთ, რომ პავლე მოციქული, სამი სამოძღვრო ეპისტოლეს ავტორი, არამცირედ მოთხოვნებს უყენებდა თავის მოწაფეებს და თანამოსაგრეებს, და ავალდებულებდა სათანადოდ გამოეცადათ ყველა, ვინც ეპისკოპოსის ხელიდან მღვდლად კურთხევას ითხოვდა. მოციქული გვირჩევს, ნაჩქარევად არავინ ვაკურთხოდ მღვდლად (I ტიმ. 5,22), მოითხოვს, რომ ეპისკოპოსი იყოს არა მარტო უმწიკვლო, არამედ განსწავლული (I ტიმ. 3,2), რომ კურთხევის მაძიებელნი ჯერ უნდა გამოიცადნონ (I ტიმ. 3,10), მღვდელმსახური მარად უნდა ასწავლიდეს მთელი თავისი ძალაუფლებით (ტიტ. 2,15), დროულად და უდროოდ (II ტიმ. 4,2);მტკიცედ იდგეს იმაზე, რაც უსწავლია და რაც ირწმუნა (II ტიმ. 3,14), ჯანსაღ მოძღვრებაში უნდა განამტკიცებდეს და საწინააღმდეგოს წინ უნდა აღუდგეს (ტიტ. 1,9), ქადაგებდეს და ასწავლიდეს (I ტიმ. 4,11), გამუდმებით კითხულობდეს, შეაგონებდეს, და დამოძღვრავდეს (I ტიმ. 4,13).
მოციქულთა ეპისტოლეებიდან რომ გადავიდეთ ღვთისმეტყველების კლასიკური ხანის მოძღვართა ნაწერებზე, აქაც ადვილად ვიპოვით ზემოთქმულის დამადასტურებელ საბუთებს. ქრისტიანობის გაუბრალოების და ობსკურანტიზმის მომხრეები ამაოდ იმოწმებენ ზოგიერთი ქრისტიანი მოძღვრის ცხოვრებას, ვთქვათ, ეპისკოპოსი სევირის,ყოფილი მემაუდის, და ალექსანდრესი - ყოფილი მენახშირის. ეს შემთხვევები გამონაკლისია და მათი მსგავსი ძნელად თუ მოიძებნება სამღვდელოების ისტორიაში. ეკლესიას სულ სხვა მოთხოვნები ჰქონდა. თავის საუკეთესო და მრავალნაცად მოძღვართა პირით ეკლესია მარტო სარწმუნოებას კი არ მოითხოვდა მღვდლებისგან და, მით უმეტეს, ეპისკოპოსებისგან, არამედ - სჯულისმოძღვრებაში (სჯულისმეცნიერებაში) გაწაფულობას, წიგნიერ სიბრძნეს, რომელიც, დრო რომ გადის და ეკლესია უმეტესი საფრთხის წინაშე დგება, თანდათანობით უნდა გაღრმავდეს და გაფართოვდეს. მუდამ უნდა გვახსოვდეს, რომ დიდი მწვალებლობების, განხეთქილებების, შფოთის და სხვა ცდუნებების კრიზისულ წუთებში ეკლესიის ხომალდის გეზს ერთგული, მრავალნაცადი და განბრძნობილი მესაჭეები გამართავდნენ ხოლმე. მაგრამ, როგორც ჩანს, პრიმიტივიზმის და ბნელეთის მოციქულობის აჩრდილი უწინაც დასტრიალებდა სასულიერო წოდებას. შემთხვევით არ მომხდარა, რომ ეკლესიის ბევრი რჩეული მოძღვარი შეაგონებდა სამღვდელო ხარისხის მქონეთ, თუ რა ძნელია ამ ხელობის ფლობა, და რამდენადა აღემატება ის ყოველნაირ კაცობრიულ სიბრძნეს და ხელოვნებას. საინტერესო გადმოცემა არსებობს პაპი ლეონ I დიდის ცხოვრებიდან. მას სიკვდილის წინ პეტრე მოციქული გამოეცხადა და ყველა ცოდვის მიტევება აუწყა, გარდა ერთისა - რომ ნაჩქარევად და უგულისყუროდ აკურთხებდა მღვდლებს. საბოლოოდ, განსაკუთრებული ლოცვის შემდეგ, მეორე გამოცხადებისას, პაპს ამ ცოდვის მიტევებაც ეუწყა.
ამიტომ ბუნებრივია, რომ დიდი მოძღვრები და იერარქები ხშირად აფრთხილებდნენ და საყვედურობდნენ როგორც მღვდლობის მაძიებლებს, ისე მათ ხელდამსხმელებსაც ამ საკითხისადმი უგულისყურო დამოკიდებულების გამო. გავიხსენოთ იოანე ოქროპირის ”ექვსი სიტყვა მღვდლობის შესახებ” - დარიგება და სახელმძღვანელო მომავალი მღვდლებისთვის, წმინდა ამბროსი მედიოლანელის ”მღვდელმსახურის მოვალეობათათვის”, ნეტარი იერონიმეს ”მღვდელთა ცხოვრებისათვის”. მღვდლის მოვალეობათა შესახებ წმინდა პაპი გრიგოლ დიალოგოსი, ამავე თემაზე შესანიშნავი სიტყვები აქვთ წმინდა ეფრემ ასურს და გრიგოლ ღვთისმეტყველს, რომელიც, როგორც ცნობილია, იძულებით აკურთხა მღვდლად მისმა მამამ, რის შემდეგაც გრიგოლი უდაბნოში გადაიხვეწა, რადგან თავი არ მიაჩნდა მღვდლობის ღირსად. მისი 42-ე სიტყვა (აპოლოგია) სწორედ ამ ნაბიჯის განმარტებას ეხება და იმასაც გვაცნობს, თუ როგორ მოიაზრებდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი მღვდელმსახურის ცხოვრებას და მოღვაწობას; ამიტომ მღვდლები მას სახელმძღვანელოდ უნდა იყენებდნენ.
აი, რას წერს იოანე ოქროპირი: ”მოჰყავთ მღვდლებად უმეცარნი და იმ სიმდიდრის განმკარგავად განაწესებენ, რომელიც მაცხოვარმა თავისი სისხლით გამოისყიდა”. სამღვდელო საქმის გამოუცდელთათვის ჩაბარებით, თვით მღვდლობას ვამახინჯებთ. ხშირად გამოითქმის თვალსაზრისი, რომ მომზადება აკნინებს რწმენას, სიწმინდეს, სიმდაბლეს და ასე შემდეგ. აქ კარგი იქნება გავიხსენოთ ნეტარი იერონიმეს სიტყვები: ”უბირ და უმეცარ მღვდლებს თავი წმინდანები ჰქონიათ, რადგან არაფერი გაეგებათ”. ხოლო გრიგოლ ღვთისმეტყველი გვაფრთხილებს: ”ჯერ თვითონ განისწავლე და მერე სხვა დამოძღვრე”, ან კდიევ: ”სხვა ფერმწერთათვის უვარგისი ხატი ნუ იქნები”, ”ჩვენთან სწავლასა და სწავლებას შორის ზღვარი არავის დაუწესებია”, ”ერთია ცხოვრების და ძროხების მწყემსვა და სხვაა - ადამიანთა სულების მართვა”.
შემდგომ საუკუნეებშიც არ დადუმებულა იმ მოძღვართა და მწყემსმთავართა გამაფრთხილებელი ხმა, რომლებსაც ესმოდათ, თუ რა სახიფათოა ნაჩქარევად და გამოუცდელად ხელდასხმა. რუსეთში სამღვდელო მომზადებაზე წერდნენ განმანათლებელი ტიხონ ზადონელი, მამა იოანე კრონშტადტელი, და ამ თემაზე ბევრია ნათქვამი სამღვდელო ღვთისმეტყველების კურსებში. გავიხსენოთ, რომ სამოძღვრო ღვთისმეტყველების ზოგიერთი სპეციალისტი (მიტროპოლიტი ანტონი) არც კი აღიარებდა მღვდლად ”მოწოდებას” და მთელი ყურადღება მღვდლის მომზადების საკითხზე გადაქონდა.
სასულიერო სასწავლბლებში დიდი დრო ეთმობოდა სამღვდელო მომზადებას. რევოლუციამდელ რუსეთში მღვდლად მომზადების საზოგადო კურსი 10 წლიანი იყო (4 წელი სასულიერო სასწავლებელი და 6 წელი სასულიერო სემინარია), სრულყოფილი მომზადების მოსურნეებს კდიევ 4 წლიანი კურსი უნდა გაევლოთ საღვთისმეტყველო აკადემიაში, ასე რომ, სრულ განათლებაში 14 წელიწადი სჭირდებოდა. კათოლიკეებსაც აქვთ თავიანთი ”მცირე სემინარიები”, ”დიდი სემინარიები” და ჩვენებური საღვთისმეტყველო აკადემიების შესატყვისი ფაკულტეტები. ზოგჯერ საგანგებო ვითარებაში (ომიანობისას, არეულობისას ან შორეულ პროვინციებში) აუცილებელი ხდებოდა სამღვდელო კურსების შემოკლება, მაგრამ ეს მხოლოდ გამონაკლისი იყო საზოგადო წესიდან.
თუ გადავალთ იმის გარკვევაზე, თუ რაში მდგომარეობს მღვდლის მომზადება მომავალი საქმიანობისათვის, ეს საკითხი თავიდანვე უნდა დავყოთ სამ ნაწილად:
1) სულიერი მომზადება,
2) გონებრივი მომზადება,
3) გარეგნული მოზმადება.
სულიერი მომზადება
მღვდლობის კანდიდატი, მომავალი მოძღვარი ემზადება სამღვდელო ხარისხის მისაღებად, ანუ სასულიერო წოდების მისაღებად (войти в духовенство). თავისთავად სიტყვა ”სასულიერო” უკვე ბევრის მომთხოვნია. სხვა ენებში შესატყვისი ტერმინები სვიაშჩენსტვო (სერბულად), ცლერგე, ცლერგყ (ფრანგულად, ინგლისურად, და ბერძნულად) მთლიანად არ გადაფარავს მის მნიშვნელობას. მას უფრო შეესაბამება გერმანული Gეისტლიცჰერ, სიტყვიდან Gეისტ [1], სული. ეს ნიშნავს, რომ სამღვდელოებას, პირველ რიგში, სულიერება მოეთხოვება. სასულიერო პირი უნდა მიეკუთვნებოდეს სულის საუფლოს, და არა სოციალურ ყოველდღიურობას, მატერიალური მოთხოვნილებების და ანგარიშის სფეროს, პოლიტიკური ინტერესების სამყაროს და ა.შ. ესაა, უწინარეს ყოვლისა, საკუთარი თავის აღზრდა საღვთო სასუფევლის სულისკვეთებით, საკუთარ თავში ამ სასუფევლის აღშენება, რადგან სასუფეველი სადმე კი არ არის, ქვეყნიერების რომელსამე ადგილას, არამედ – ჩვენს შიგნით. სასუფეველი ღვთისა არ არის თეოკრატიული იდილია, ის ჩვენი სულიერების კატეგორიაა. სწორედ ეს არის ის უპირველესი, რაც სულიერი აღზრდის გზაზე შემდგართ მოეთხოვებათ და რაც ძალზე ხშირად აკლია სამღვდელოებას, როდესაც ის გატაცებულია პოლიტიკით და ეროვნული მისწრაფებებით, ან იძულებულია იზრუნოს საარსებო პურზე და მატერიალურ პირობებზე. ამგვარი სულიერი ზრდა ერთბაშად არ მოდის – საამისოდ მთელი ცხოვრება უნდა იღვაწო, სიყრმიდანვე უნდა აღზარდო შენი თავი, გადაჭრით აირჩიო, რომელ გზას მიჰყვები – ამქვეყნიურს თუ არაამქვეყნიურს.
ამ არჩევანში ორი მომენტი გამოიკვეთება: უარყოფის და დასტურის. პირველი იმას ნიშნავს, რომ გადაჭრით უარვყოთ ყველაფერი რაც ამქვეყნიური გაგებით მიმზიდველია: ამქვეყნიური ათვლა და სარგებელი, კარიერა, ნაციონალურ-პოლიტიკური ცრურწმენები და სხვა. ეს არ ნიშნავს კულტურული ცხოვრებისაგან განდგომას და ადამიანთა საზოგადოებაში მონაწილეობის უარყოფას. ეს იმას ნიშნავს, რომ თავი გავითავისუფლოთ ყოველნაირი ამქვეყნიური მიდრეკილებისაგან, ქვეყნიერების ბოროტებისაგან, არასულიერი ინსტიქტებისაგან; არ დავემორჩილოთ და არ დავყვეთ ამა სოფლის პირობებს და ნებისმიერ ცოდვას. დასტურის მხარე კი ისაა, რომ დავიუნჯოთ ყოველივე სულისმიერი, ყველაფერი, რაც მადლის საუფლოს მიეკუთვნება. ამას განვითარება სჭირდება და ეს ცნება რამდენიმე მიზანს მოიცავს.
გრიგოლ ღვთისმეტყველის თქმით, მღვდელს ჰმართებს ზეციურობა, ანუ ის არ უნდა იყოს ამქვეყნიური უსჯულოების თანაზიარი და მიწიერ ფასეულობათა ტყვე. მღვდელს ჰმართებს სიწმინდე. სიწმინდე არ არის არც ფსევდო-სულიერი, სტილიზებული პურიტანიზმი და უსიცოცხლო, სისხლნაკლული სპირიტუალიზმი, არც განსაკუთრებული გამოთქმების დაზეპირება და საეკლესიო სტილით მეტყველება, არც ნეტარი სახის მიღება, არც პირფერობა, არამედ ჭეშმარიტი სულიერება, ანუ მისწრაფება მართლმადიდებელი ასკეტიკის უმაღლესი იდეალისკენ – ღვთის შვილად ქცევისკენ, განსულიერებისკენ, საკუთარი თავის და სხვების განღმრთობისკენ. მღვდელი უნდა იყოს გულისხმიერი და მოწყალე, რაც სენტიმენტალობას კი არ ნიშნავს, არამედ სხვისი სიხარულის, ცოდვის, მწუხარების და ტკივილის გაზიარების უნარს. მღვდელი უნდა იყოს ღირსი, ანუ მსგავსი ქრისტესი, კეთილი მწყემსის სრულყოფილი იდეალისა. მღვდელი უნდა იყოს ლოცვისმოყვარე, ანუ, უნდა უყვარდეს ყველა სახის ლოცვითი ღვაწლი, კერძოდ, განმარტოვებით ლოცვა, გონიერი (იესოს ლოცვა), სატაძრო, და განსაკუთრებით საღმრთო ლიტურგიის მსახურება. თუ მღვდელს ლოცვა არ უყვარს და არ შეუძლია, თუ ლოცვის სტიქიაში არ შესულა, ღვთისმსახურება არ იზიდავს და ყველანაირი საპატიო თუ არასაპატიო მიზეზით მას თავს არიდებს, ასეთი მღვდელი თავისივე თავთან მოდის წინააღმდეგობაში და ის სასულიერო დაწესებულების უნაყოფო ჩინოვნიკია მხოლოდ. მღვდელი უნდა იყოს თავმდაბალი, ანუ არ უნდა ამოძრავებდეს სიამაყის, თავმოწონების, ქედმაღლობის, პატივმოყვარეობის, თავმოთნეობის და ეგოიზმის ინსტიქტები. ეს თავმდაბლობა უნდა გამოიხატებოდეს არა უპირატესის წინაშე თავის დაბლა დახრაში, ან ხელმოწერაში “მდაბალი მღვდელი...”. თავმდაბლობა ნიშნავს, იყო თავისუფალი ეგოცენტრიზმის ყოველგვარი გამოვლინებისაგან, საკუთარ პერსონას არ აყენებდე სამყაროს შუაგულში, არ ტკბოდე საკუთარი თავით და სხვა ამგვარი.
მრავლად შეიძლება იმ მიზნების ჩამოთვლა, რომლებსაც მღვდელი უნდა ესწრაფოდეს, თუმცა, ძირითადად, ესეც საკმარისია. ყოველივე ჩამოთვლილი შეიძლება დავიყვანოთ ერთ თვისებამდე – სულიერება, ანუ ის, რომ თავი დავიხსნათ ყველანაირი ცოდვისა და ყველა მიწიერი, სოციალური, ნაციონალური, პოლიტიკური ინტერესის მომძლავრებისაგან. საამისოდ კი სულიერი აღზრდის საშუალებებს უნდა მივმართოთ.
არ შევცდებით, თუ ვიტყვით, რომ სულიერების მოსახვეჭად ყველაზე მძლავრი საშუალებაა ლოცვა. Lოცვა თავისთავადაც ხომ სულიერი ცხოვრების ნაწილია, მაგრამ მისი წყალობით შეგვიძლია სულიერი სამყაროს სხვა სიკეთეებსაც ვეზიაროთ. შეგვიძლია ლოცვით გამოვიკითხოთ ის, რაც გვაკლია. მღვდლობის მოსურნეები ლოცვას სკოლის მერხიდანვე უნდა დაეჩვიონ. მომავალ მღვდელს რომ ღვთისმსახურება იზიდავს, ან პირიქით, თავს რომ არიდებს მას, უკვე ამით შეგვიძლია ვისმჯელოთ, თუ საით ჰქრის მისი გონება, მძიმე ტვირთია მისთვის ლოცვა, თუ ყველაზე სასურველი საქმე. თუმცა ამის განზოგადებასაც უნდა ვერიდოთ, რადგან ლოცვის ნიჭი მეტად ინდივიდუალურია. ზოგს სატაძრო ლოცვა უფრო მოსწონს, რადგან ესთეტიკურად მიმზიდველია და ტიბიკონის მიხედვით კეთილგანგებული, ზოგს სენაკში ფარული და გულისმიერი ლოცვა ურჩევნია. ასეა თუ ისე, მღვდელს მოხვეჭილი უნდა ჰქონდეს ლოცვის სტიქია.
ამას მოსდევს საღმრთო წერილის კითხვა, დაზეპირება, გააზრება, მის განმარტებებში ჩაღრმავება, როგორც წმინდა მამათა, ასევე თანამედროვე მეცნიერული ეგზეგეტიკური ლიტერატურის შესწავლა.
სულიერი აღზრდის პროცესში წმინდა მამათა ნაშრომები, განსაკუთრებით კი ასკეტიკური, უნდა გამოვიყენოთ, როგორც ზნეობრივი სრულყოფის სახელმძღვანელო, რადგან ეს ნაშრომები კაბინეტებში კი არ დაწერილა, არამედ უდაბნოში მრავალწლიანი განმარტოებისა და სამონასტრო გამოცდილების შედეგია. აქ ერთგვარი იერარქიული წესი უნდა დავიცვათ: კითხვა შედარებით მარტივიდან უნდა დავიწყოთ (აბა დოროთე, იოანე კრონშტანდელი, თეოფანე დაყუდებული და ეგნატე ბრიანჩანინოვი, ამბროსი ოპტინელი და სხვა), შემდეგ კი უფრო რთულზე გადავიდეთ, როგორიცაა “ფილოკალია”, ისააკ ასური, “კიბისაღმწერელი”, სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი, გრიგოლ პალამა.
სამღვდელო მომზადებისათვის მეტად ქმედითი საშუალებაა ხშირი აღსარება, სულიერ საკითხებზე საუბარი გამოცდილ ადამიანებთან, წმინდანთა ცხოვრების, ცნობილი მამების და მლოცველების ბიოგრაფიების კითხვა. დასავლურ ქრისტიანობაში მონასტრებში დანერგილი აქვთ განსაკუთრებული, ხანგრძლივი ვარჯიშები ლოცვასა და სულიერ ჭვრეტაში. ამგვარი განმარტოებული და საკუთარ თავზე დაკვირვებული ვარჯიში, ანუ მარხვა (говение) მნიშვნელოვნად დამოძღვრავს და სულიერი საუნჯით გაამდიდრებს სულს.
ზემოთ ჩამოთვლილის გარდა სულიერ მომზადებას ხელს უწყობს ავადმყოფთა მონახულება, გაჭირვებულთა დახმარება, და, საერთოდ, თანაგრძნობის ყოველნაირი გამოვლინება, როცა კი საჭიროა. სასარგებლო იქნება, თუ დავფიქრდებით არა მხოლოდ წარმავალ სიძნელეებზე, არამედ სიკვდილის წუთზე, მარადისობაზე, საიქიო ცხოვრებაზე. ამაში მღვდლობის ახალგაზრდა კანდიდატებს ძალიან დაეხმარებათ მიცვალებულთა სულის მოსახსენებლად ფსალმუნების კითხვა.
ზემოთქმული რომ შევაჯამოთ, დავასკვნით, რომ სულიერი წრთობისათვის უნდა გამოვიყენოთ ყველაფერი, რაც მომავალ მღვდელს საწუთროს კანონებისა და ადათების მომძლავერებისგან დაიფარავს და ზეციურობას და სულიერებას მოუპოვებს. ეს ყველაფერი შეადგენს საგანს კერძო დისციპლინისა, სამოძღვრო ასკეტიკის სახელით რომ არის ცნობილი.
ინტელექტუალური მომზადება
ამ საკითხში, უპირველეს ყოვლისა, უნდა ვძლიოთ და გადაჭრით უარვყოთ ერთი ძალიან მავნე დამკვიდრებული ცრურწმენა - თითქოს ინტელექტუალური მომზადება მღვდელს არაფერში სჭირდებოდეს და ვნებდეს კიდეც, რადგან ეს ვითომცდა, სიმდაბლეს, ლოცვას და სულიერებას ეწინააღმდეგება. ეს ერთ-ერთი ყველაზე სახიფათო ცდომილებაა გინდ საზოგადოებაში, გინდ სამღვდელოებაში და, რაც მთვარია, მომავალ მოძღვართა ხელმძღვანელებს შორის. ჩვენ განზრახ დავაყენეთ საკითხი ისე, რომ მომზადების სამი მხარე გამოვყავით იერარქიული რიგით: სულიერი, ინტელექტუალური და გარეგნული, რათა, უპირველეს ყოვლისა, ერთხელ და სამუდამოდ გადაჭრით განვაცხადოთ, რომ სულიერი მომზადებისა და სულიერი მისწრაფებების გარეშე მღვდელი მხოლოდ ცარიელი ბგერაა, თავისივე თავის საწინააღმდეგო რამ, რაღაც ყალბი და უღირსი. ამიტომ ამ კონტექსტშიც კვლავ დაბეჯითებით ვამტკიცებთ: უპირველესი მნიშვნელობა უთუოდ სულიერ მომზადებას უნდა მიეკუთვნოს და მერე - ყველანაირ სხვას. თუმცა აქვე ხაზი უნდა გავუსვათ, რომ სულიერი მომზადება არაფრით ეწინააღმდეგება ნებისმიერ სხვაგვარ სრულყოფას - გონებრივს თუ გარეგნულს. თანამედროვე სინამდვილე განსაკუთრებით მძაფრად მოითხოვს, მოძღვარი ისე იყოს მომზადებული, რომ ზედმიწევნით ფართო გონებრივი თვალსაწიერი ჰქონდეს, გარეგნულად კი ზრდილობიანი, წესიერებისა და საზოგადოებრივი ურთიერთობის უნარჩვევები არ აკდლეს. რაც შეეხება იმას, რომ გონებრივმა და გარეგნულმა მომზადებამ მოძღვარს ვითომცდა, შეიძლება შეურყვნას ან საერთოდაც დაუმსხვრიოს სულიერი საჭურჭლე, უნდა ითქვას, რომ ერთობ მცირეა იმ სულიერების ფასი, კულტურისა და მეცნიერების მიკარებას რომ ვერ იტანს. გვახსოვდეს, მართლმადიდებელი სულიერება არც ისე მყიფეა, როგორც ბევრნი შიშობენ.
ისტორიას თუ მივუბრუნდებით, ვნახავთ, რომ წარსული უხვად გვთავაზობს მაგალითებს ამ საკითხის ჯეროვანი განმარტებისთვის. მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველების კლასიკური ეპოქის მამები - კაპადოკიელები, წმინდა ათანასე, წმინდა მაქსიმე აღმსარებელი, პატრიარქი ფოტიოსი, წმინდა იოანე დამასკელი და სხვა მრავალი - სწორედ თავისი ეპოქის უფართოესი ინტელექტუალური კულტურის წარმომადგენლები იყვნენ. ისინი იმდროინდელი დახვეწილი ელიტის დონეს შეეფერებოდნენ. მათი ნაშრომები სავსეა არა მარტო საღმრთო წერილისა და ადრინდელ წმინდა მამათა დებულებებით, არამედ - გარეშე დამოწმებებით, წარმართ მწერალთა ციტატებით. ისინი სრულყოფილად ფლობდნენ ფილოსოფიას, რიტორიკას, მათემატიკას, მუსიკას, ანუ იმას, რასაც მაშინდელი პედაგოგიკის ენით ან ტრივიუმი ან კვადრივიუმი ეწოდებოდა. საყურადღებოა ისიც, რომ თუმცა ისინი უდავო უპირატესობას აძლევდნენ სულიერ მომზადებასა და ღვთისმოსაობას, მაინც ოდნავაც არ შიშობდნენ, რომ საერო განათლება რაიმეს დააკლებდა მათს საულიერებას და ღვთისმოსაობას. და მართლაც, პლატონს, არისტოტელეს, ჰომეროსს, ვირგილიუსს და სხვა მათნაირებს რომ იცნობდნენ, ამით მათ არც სიმდაბლე დაკლებიათ, არც რწმენა და არც ლოცვა. ვინც ოდნავ მაინც ჩაღრმავებია პატრისტიკას და წმინდა მამათა ნაწერები თუნდაც მინის გამოცემაში წაუკითხავს, უთუოდ განცვიფრებული დარჩებოდა იმათი განათლებით და მაღალი დონით, ვის წარმოჩენასაც ობსკურანტებად და მიამიტებად ცდილობენ. ობსკურანტებად და მიამიტებად მათ სწორედ ქრისტიანობის მტრები - ლუკიანე, ცელსიუსი და იულიანე სახავდნენ, თუმცა სინამდვილეში წმინდა მამების გარეგნული ანუ ინტელექტუალური მომზადება წარმართებსაც კი აკვირვებდა. მონასტრების წიგნთსაცავებში მარტო წმინდანთა ცხოვრება და ასკეტიკური კრებულები კი არ ინახებოდა. მაგალითად, საინტერესოა, რომ წმინდა ანასტასი სინელი, დახვეწილი ელინისტი და თავისი ენის უზადო მცოდნე, ისეთ იშვიათ გამონათქვამებს ხმარობს, მარტო ევრიპიდეს და არისტოფანეს სქოლიოებში რომ მოიძევება. ამგვარ ენობრივ წვრილმანებში წომ ერკვეოდეს, ყურადღებით უნდა გქონდეს წაკითხული ისეთი წიგნები, რომლებსაც დღეს ალბათ სამონასტრო კითხვისთვის სრულიად შეუფერებლად მიიჩნევენ. თუკი ამ ეპოქაში პლუტარქესა და პლოტინის ცოდნა სასარგებლო იყო, აქედან ჩვენი დროისთვისაც შეიძლება გამოვიტანოთ დასკვნა. თანამედროვე ფილოსოფიის, ლიტერატურის, მეცნიერების და ხელოვნების ცოდნა მხოლოდ აამაღლებს მღვდელს თავისი სამწყსოს თვალში, რომელსაც სურს მოძღვრისაგან გაიგოს რამე კულტურის ამა თუ იმ მოვლენის შესახებ. თვით მღვდლისთვის კი ამგვარი ცოდნა მხოლოდ გამოსადეგი იარაღი იქნება მისიონერული და აპოლოგეტურ საქმიანობაში. მოძღვარს მხოლოდ მაშინ შეუძლია სამწყსოზე ზემოქმედება, როდესაც იცის, რითი ცხოვრობენ მრევლის წევრები, რა იტაცებთ მათ. მღვდლის სულიერებას არაფერს ავნებს თანამედროვე ფილოსოფიური და ლიტერატურული მიმდინარეობების ცოდნა. ერთხელაც გავიმეროებთ: არცთუ დიდია იმ სულიერების ფასი, რომელსაც ფილოსოფიის მიკარება შერყვნის ან ლიტერატურის ცოდნა დააკნინებს. გავიმეორებთ სხვა რამესაც: მთელს ინტელექტუალურ მომზადებაში უპირველესად იგულისხმება თვით მღვდლის ჭეშმარიტი და ღრმა სულიერება. მღვდელს უფლება არა აქვს ინტელექტუალური მომზადება გამიწიერების საბაბად გამოიყენოს.
კარგად უნდა გვახსოვდეს, რა გავლენის მოხდენა შეუძლია მრევლზე კულტურას. მღვდელი რომ ბედის ანაბარა დატოვებს სამწყსოს, არ იზრუნებს მის განათლებასა და აღზრდაზე, ასეთი სამწყსო ადვილად მოექცევა გარე გავლენების ქვეშ და მოძღვრის კეთილისმყოფელი გავლენით და ხელმძღვანელობით ვერ გაიზრდება. ხოლო როცა მღვდელს თანამედროვეობის მნიშვნელოვანი საკითხებისა არაფერი გაეგება, ან ხელაღებით უარყოფს ყველაფერს, რაც მისი ღვთისმსახურების, და ელემენტარული ქადაგების ფარგლებში არ ჯდება, ასეთ მღვდელთან არცერთი ნამდვილად კულტურული კაცი არ მივა. მოძღვრისგან ყველა ელოდება ავტოროტეტულ და წონიან სიტყვას, ოღონდ სიტყვას გონიერს, ჩახედულს და დასაბუთებულს. მართლმადიდებელ სამღვდელოებას, მრავალი ისტორიული და სოციალური მიზეზის გამო, საშუალება აკლდა და, ძალიან ხშირად, უნარიც არ გააჩნდა ამგვარი გავლენის მოსახდენად და კულტურული პროცესის სათავეში ჩასადგომად.
საფრანგეთში სასულიერო წოდება ქმნიდა კულტუროსანთა კლასს და ეს კლასი მას ყურს უგდებდა. საფრანგეთის აკადემიის სამწლიანი არსებობის მანძილზე ”უკვდავთა” გუნდში 120 სასულიერო პირი ირიცხებოდა (1789 წლის რევოლუციამდე 105, მერე 15). აკადემიის ამ 120 ”უკვდავთა” შორის 15 კარდინალი იყო, 33 ეპისკოპოსი და არქიეპისკოპოსი, 13 ორატორიანელი, ერთი დომინიკელი (ლა-კორდერი), რამდენიმე იეზუიტი, სხვები კი - უბრალო მღვდლები. რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიას მართალია, 300 წლიანი კი არა, მხოლოდ 200 წლიანი ისტორია აქვს, მაგრამ მის რიგებში იყვნენ ცნობილი სასულიერო პირები: მიტროპოლიტი ფილარეტი, მიტროპოლიტები მაკარი (ბულგაკოვი) და პლატონ ლევშინი, რამდენიმე მღვდელი (მამა კოჩეტოვი, არქიმანდრიტი პოლიკარპ გოიტანიკოვი, მამა გერასიმ პავსკი). ცხადია, ამ წმინდად ფორმალური ნიშნით არ შემოისაზღვრება სასულიერო წრეში კულტურულ-აღმზრდელობითი ფაქტორი, მაგრამ რომც განვავრცოთ ეს საზღვარი, მართლმადიდებელ სამღვდელოებაში მაინც ვერ ვნახავთ ისეთ გამოცდილ ხელმძღვანელს ცივილიზაციის საქმეში, როგორებიც დასავლეთ ევრობაში არიან.
მეხსიერების დიდი დაძაბვა არ ჭირდება იმ მაგალითების მოსაყვანად, რომლებიც მხოლოდ ადასტურებენ, რომ განათლებული მღვდლები ამავე დროს არცთუ უკანასკნელნი იყვნენ სულიერ ღვაწლში და ამწყსოზე მზრუნველობაში. საკმარისია გავიხსენოთ დახვეწილი მოაზროვნეები - დეკანოზი თეოდორე ა. გოლუბინსკი, არქიმანდრიტი თეოფანე (ავსენევი) და არქიეპისკოპოსი ნიკანორი (ბროვკოვიჩი), ცნობილი სინოლოგები - არქიმანდრიტი აბაკუმ ჩესტნი და პალადი (კაფაროვი), ჰებრაისტი მამა გერასიმი პავსკი, უდიდესი რუსი ბიზანტოლოგები, ბერძნულისა და რუსულის უზადო მცოდნენი - ეპისკოპოსი პორფირი (უსპენსკი) და არქიმანდრიტი ანტონინი (კაპუსტინი). ეს უკანასკნელი და მისი ძმა პლატონ კაპუსტინი, თავისი დროის ერთ-ერთი ცნობილი მოსკოველი მოძღვარი, კარგი ასტრონომებიც იყვნენ, მამა პლატონი კი უმაღლეს მათემატიკაშიც წერდა სტატიებს. მიძინების ტაძარს უკანასკნელი პროტოპრესვიტერი (რევოლუციამდე) მამა ნ.ა. ლუბიმოვი რუსული სიტყვიერების მაგისტრი იყო და ამ საგანს ფიშერის ცნობილ გიმნაზიაში ასწავლიდა. იმავე გიმნაზიაში სჯულისმოძღვარი გახლდათ მამა ი. ფუდელი, კონსტანტინ ლეონტიევის ახლო მეგობარი და თავადაც ლიტერატორი. საზღვარგარეთის რუსი მღვდლები გერმანიის, შვედეთის, ესპანეთისა და ინგლისის სამეცნიერო საზოგადოებების წევრები გამხდარან.
რუსეთის ისტორიას ასეთი მაგალითიც ახსოვს: დეკანოზი იოანე მიხეევიჩ პერვუშინი, პერმის გუბერნიის სოფელ მეხონსკის ეკლესიის წინამძღვარი (გარდაიცვალა 1900 წ. 16 ივლისს), თავმდაბალი და მლოცველი მღვდელმსახური, კეთილი და მზრუნველი მოძღვარი, ამას გარდა, მსოფლიო სამეცნიერო წრეებში სახელგანთქმული ბრწყინვალე მათემატიკოსიც გახლდათ. ყაზანის სასულიერო აკადემიის დამთავრების შემდეგ ის სოფლის ეკლესიაში წავიდა და იქ გაატარა მთელი ცხოვრება. მათემატიკის არაჩვეულებრივი ნიჭით დაჯილდოებული, თავის ნაშრომებს მეცნიერებათა აკადემიას უგზავნიდა, იცნობდა არა მარტო რუსეთის, არამედ დასავლეთის გამოჩენილ მათემატიკოსებს. მის ურთულეს ნაშრომებს მათემატიკასა და რიცხვთა თეორიაში რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის ჯილდო მიენიჭა და დაჯილდოვებულ იქნა ჩიკაგოს მათემატიკური კონგრესის და ნეაპოლის ფიზიკა-მათემატიკის საზოგადოების მიერ. რიცხვთა თეორიას ხელი არ შეუშლია მისთვის კარგი მღვდელი ყოფილიყო.
ამ ჩამონათვალის გაგრძელება კიდევ შეიძლება. ოღონდ მთავარია ითქვას, რომ არც მეცნეირებათა აკადემიის წევრის ხარისხს, არც ასტრონომიაში, ფილოსოფიაში თუ ბიზანტინოლოგიაში მუშაობას, არც სწავლულობისა და განათლების რაიმე სხვა გამოვლინებას ხელი არ შეუშლია დასახელებული პიროვნებებისათვის დარჩენილიყვნენ მლოცველებად, შესანიშნავ მოძღვრებად, მდაბალ მონაზვნებად და, რაც მთავარია, უდიდესი სულიერი ზეგავლენა მოეხდინათ თავიანთ სამწყსოზე.
არ არსებობს მეტი სიცრუე და ცილისწამება მართლმადიდებელ სულიერებაზე, ვიდრე მისი გაიგივება ბნელეთის მოციქულობასა და გნოსიმაქიასთან.[2] ზოგიერთი სასულიერო პირის ობსკურანტული გემოვნება არასგზით არ უნდა გავრცელდეს თვით მართლმადიდებლობაზე. მართლმადიდებლობა აქ არაფერ შუაშუა.
კარგად უნდა გვახსოვდეს, რომ სწორედ ასეთ ეპოქაში, როგორიც ჩვენია, როცა ეკლესიის მტრებს მთელი ძალები მობილიზებული აქვთ მასთან საბრძოლველად, კიდევ უფრო დროულია ისეთი მოძღვრების არსებობა, რომელთააც განათლება არ აკლიათ, მეცნიერული მომზადების მხრივ გამობრძმედილი არიან და ყოველთვის შეუძლიათ უპასუხონ ჩვენს სასოებას, როგორც იტყვის პეტრე მოციქული. მოძღვრისგან თავისი არაკომპეტენტურობის შიშნეულ (აქედან - ვითომცდა მდაბალ) აღიარებას კი არ მოელიან, არამედ - ძალაუფლებით მორჭმულ, წონიან და მარილიან სიტყვას. ჩვენს სამღვდლოებას არ სჩვევია და არც სურვილი აქვს, ამ საკითხებში ხალხს უხელმძღვანელოს. ამიტომ გასაკვირი არ არის, რომ რჩევა-დარიგებისთვის ხალხი ეკლესიისა და სულიერების გარეთ მყოფ ადამიანებს მიმართავს. სამღვდელოება შეიძლება ბევრით დაეხმაროს ინტელიგენციას მისთვის დამახასიათებელი არასულიერებისგან განკურნებაში, თუკი ამავე ინტელიგენციის ინტერესებსა და ძიებებს დაუახლოვდება. თანამედროვეობას თუ გადავავლებთ თვალს, ვნახავთ, რამხელა გავლენა მოახდინეს საზოგადოებაზე მიტროპოლიტმა ანტონიმ, მამებმა ს. ბულგაკოვმა, ა. ელჩანინოვმა, გ. სპასკიმ. ეს გავლენა იმით აიხსნება, რომ ისინი საერო ლიტერატურასაც მშვენივრად იცნობდნენ, მეცნეირებასა თუ ხელოვნებაშიც ერკვეოდნენ და აზროვნების მიმდიანრეობასაც ადევნებდნენ თვალს.
ყველა ეპოქის საერო ცოდნაში მოიძებნება მღვდლისთვის სასარგებლოც და საზიანოც. ეკლესიის მამები პლატონისა და ჰომეროსისაგან იმას იღებდნენ, რაც მათ დროშიაც არგებდა სულს, მაგრამ ერიდებოდნენ იმას, რაც წარმართულ კულტურაშიც განმხრწნელი და უვარგისი იყო. აქ საქმე არ ეხება ამა თუ იმ საუკუნეს, და საფრთხე თანადროულსა თუ ძველში არ იმალება. თავის დროზე (1858 წლის 27 აგვისტო) მიტროპოლიტი ფილარეტ მოსკოველი წერდა: ”თანამედროვე იდეებს ებრძვიან. მაგრამ ნუთუ მართლმადიდებლობისა და ზნეობის იდეები უკვე აღარ არის თანამედროვე? ნუთუ ისინი მხოლოდ წარსულ დროში დარჩნენ? ნუთუ უკვე ჩვენ ყველანი წარმართები ვართ მიერთკაცამდე? დრო კი არ არის დამნაშავე, არამედ არამართლმადიდებელი და უზნეო აზრები, ზოგიერთები რომ ავრცელებენ. მაშასადამე, უნდა ვებრძოლოთ არამართლმადიდებელ და უზნეო აზრებს და არა თანამედროვე იდეებს” (Собрание мнений и отзывов. ტ. 4, გვ. 344). წარსულის დაბრუნების სურვილი თავისთავადაც უნაყოფოა და ვერც დღევანდელობის საფრთხეთაგან გვისხნის. აი, რას სწერდა იგივე მიტროპოლიტი ფილარეტი არქიმანდრიტ ანტონის, სამების ლავრის მოსაყდრეს (1839 წ. 29 მარტი): არ შეიძლება მეცხრამეტე საუკუნე გადავაქციოთ მეოთხედ ან მეხუთედ, ვოლოგდის გუბერნია კი - თებეიდად (Письма к Наместнику Лавры. ტ. 1, გვ. 315). სხვა რომ არაფერი ვთქვათ, რუსეთის დიდ განმანათლებელს მაინც ესმოდა განათლების სიკეთე და მუდამაც შეეძლო მართლმადიდებლობის დაცვა ბნელეთის მოციქულობაში ბრალდებებისაგან. ნოვგოროდის მიტროპოლიტ ისიდორეს იგი სწერს: ”ტყუილად ჰგონია კრიტიკოსს, რომ ქრისტეს სარწმუნოება ცოდნის მტერია. ის არ არის ცოდნის მტერი, რადგან არ არის უვიცობის მოკავშირე” (Собрание мнений и отзывов. ტ. 5, გვ. 48).
როდესაც ამ საკითხს ვეხებით, არ უნდა გამოგვეპაროს შესაძლო საფრთხეც, მღვდელს რომ ამ ზგაზე უდარაჯებს. კულტურულობის და წიგნიერების სურვილით ატაცებული მღვდელი შეიძლება იოლად დაჰყვეს გამიწიერების საცდურს და, თავისდა შეუმჩნევლად, მცდარად შეაფასოს გონებრივი ფასეულობები. როცა მოძღვარი კარგავს თავისთვის უმთავრესს, ერთადერთ საჭიროს (”ერთი არს სახმარ”), როცა სულეირებას საერო ინტერესებით ჩაანაცვლებს, როცა ლიტერატურა, ფილოსოფია და მეცნიერება გამოდევნიან მისი გულიდან ლოცვას და სამწყსოსადმი თანაგრძნობას, ეს იმას ნიშნავს, რომ შინაგანი წონასწორობა დაირღვა და მოძღვარი გზას ასცდა. ამიტომ ამქვეყნიურთან თანაზიარება მუდმივად უნდა მოწმდებოდეს მოძღვრის ლოცვითი განწყობისა და წმინდად სულიერი მისწრაფებების ხარისხით. მღვდლის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის მიზანია საკუთარი თავისა და მოყვასთა სულიერი აღშენება. ინტელექტუალური და საერო მომზადება შეიძლება გამოდგეს მხოლოდ მოძღვრული ზემოქმედების იარაღად და თვით მღვდლის შინაგანი სიმდიდრის შემავსებლად. მღვდელს არ უნდა აშინებდეს ინტელექტუალობა, მაგრამ თავისი სულიერების საზიანოდ მისით გატაცებას ყოველმხრივ უნდა ერიდოს, რადგან სულიერი სრულყოფილება ყოველთვის უფრო ძნელად მისაღწევია, ვიდრე გონებრივი, მხატვრული და მეცნიერული. როგორც ბევრ სხვა რამეში, აქაც ერთადერთი ჭეშმარიტი გზა შუაში გადის, ძალთა შეძლებისდაგვარად სრულ ჰარმონიასა და წონასწორობაზე.
[1] - გერმანულად Geist – სული, Geistlicher - უსულიერესი.
[2] - გნოსიმაქია - მე-7 ს-ის ერესი. გნოსიმაქები უარყოფდნენ ყოველგვარ სწავლებას და წიგნიერ ცოდნას. ამბობდნენ, რომ ღმერთი ჩვენგან მხოლოდ ღვთისმოსავ ცხოვრებას მოითხოვს და სხვას არაფერს. ამ დროს კი საღმრთო წერილი გვასწავლის, რომ ღვთისშემეცნება და სიტყვის გამოყენება კაცის ცხონებისთვის არის საჭირო (იხ. ინ. 5, ლკ. 16, საქ. 8). გ. დიაჩენკო, Полный церковно-славянский словарь. М., 1993, გვ. 125 (რეპრინტი).
