სუროჟელი მიტროპოლიტი ანტონი (ბლუმი)რუსულიდან თარგმნა ზაზა კვერცხიშვილმა
პუბლიკაცია დაიბეჭდა კრებულში "ეკლესიის საზღვრები" 2000 წელს
რედაქტორი თამარ გრძელიძე
მორწმუნეთა ჯგუფის წერილი:
მას შემდეგ, რაც ჩვენი ეკლესია ეკუმენურ მოძრაობას შეუერთდა, ჩვენს ენაში გაჩნდა გამოთქმები, რომლებიც ხშირად მორწმუნეთა იჭვს აღძრავს. თანაც, ეს გამოთქმები, რომელთა შინაარსი გაურკვეველია, იმდენად დამკვიდრდა ყოველდღიურ მეტყველებაში, რომ მათ ჩვენი მართლმადიდებლური ეპისკოპოსებიც იყენებენ.
ცთუნებაზე რომ არაფერი ვთქვათ, იჭვს მაინც აღძრავს გამოთქმა: „განუყოფელი ეკლესია“ ან „ძველი განუყოფელი ეკლესია“. მრწამსის წარმოთქმისას ჩვენ ვიცით, რომ ეკლესია არის ქრისტეს სხეული, განუყოფელი მისივე საკუთარი თავისგან, და რომ იგი, უწინარეს ყოვლისა, ერთიანია. ჩვენ გვახსენდება - „ნუთუ გაიყო ქრისტე?“ (1კორ. 1:13).
მართალია, ყველას არ შეუსწავლია ეკლესიის ისტორია, მაგრამ უმეტესობა იცნობს მოციქულთა ეპისტოლეებს და იცის, ცრუმოძღვართა აყოლისა თუ რაღაც სხვა მიზეზების გამო, ეკლესიიდან ამა თუ იმ ქრისტიანთა გამოყოფის ამბავი. ასე მაგალითად, მოციქული პავლე ყველა ასიელმა მიატოვა (2ტიმ. 1:15), მოციქული იუდა ახსენებს თავიანთი თავისგანვე განდგომილებს /19/, მოციქული იოანე ლაპარაკობს იმათზე, ვინც „ჩვენგან გამოვიდნენ, მაგრამ არ იყვნენ ჩვენგანნი, რადგან ჩვენგანნი რომ ყოფილიყვნენ, ჩვენთანვე დარჩებოდნენ“ (1იოან. 2:19) და ა.შ. ეკლესიის მთელი ისტორიის მანძილზე, როგორც ჩანს, არ ყოფილა პერიოდი როცა მას ადამიანთა ჯგუფები არ გამოჰყოფოდნენ, რის საფუძველზეც ხდებოდა ან აღმსარებლობითი მიზეზები (ერესები), ან საკითხები, რომლებიც მკურნალობას ექვემდებარება (განხეთქილებები ანუ სქიზმები), ან დისციპლინური ხასიათის მიზეზები (თვითნებობა) (იხ. ბასილი დიდის პირველი წესი). ასეთი განდგომილი ზოგ ეპოქაში ძალიან ბევრი იყო; ზოგჯერ ისინი უმრავლესობასაც კი შეადგენდნენ (მაგალითად, მონოფიზიტობის დროს ცალკეულ რეგიონებში და თვით კონსტანტინოპოლშიც ხატმებრძოლეობის ჟამს).
მაგრამ, როგორიც უნდა ყოფილიყო განდგომილთა რაოდენობა და მათი განდგომის მიზეზი, არასოდეს ყოფილა საუბარი ეკლესიის განყოფაზე. იგი საკუთარ თავს მოიაზრებდა და აღიარებდა, უწინარეს ყოვლისა, ერთიან ეკლესიად. ვლადიმერ ლოსკი წერს: „ქრისტეს სხეულის ერთიანობის გარეშე, რომელიც არ შეიძლება განყოფილ იქნას, ვერ იარსებებს ვერც ეკლესიის სხვა თვისებები: მისი სიწმინდე, კათოლიკეობა (საყოველთაობა) და სამოციქულოობა“ („ეკლესიის მესამე თვისების შესახებ“ – „რუსული დასავლეთევროპული საეგზარქოსოს მაცნე“, პარიზი. 1950, 2-3, ფრანგულ ენაზე)
და თუ დღეს იგი „განყოფილად“ მივიჩნიეთ, ხომ არ ნიშნავს ეს, რომ ეკლესია განიყოფებოდა მისგან ყოველი განდგომისას და, მაშასადამე, ყოველთვის განყოფილი იყო.
რა განსხვავებაა დღევანდე და ადრინდელ მდგომარეობებს შორის? რატომ ვლაპარაკობთ ძველ ეკლესიაზე, როგორც „განუყოფელზე“, რითაც ცხადად წარმოვაჩენთ, რომ დღეს ის „განყოფილია“?
ჩვენ ყველანი უარვყოფთ ე.წ. „განშტოებათა თეორიას“. მაგრამ თუკი ჩვენი დროის ეკლესია „განყოფილად“ მივიჩნიეთ, განა ამით ამ თეორიის სამართლიანობას არ ვაღიარებთ? მართლაც, მთავარი ის კი არ არის, რამდენი იქნება „შტო“ - ორი თუ ოცი, მთავარია გვწამდეს, რომ ეკლესია ისევე ერთიანია, როგორც მისი თავი.
მიტროპოლიტ ანტონის პასუხი:
დიდი თანაგრძნობით, მაგრამ აგრეთვე შეშფოთებუთ წავიკითხე შენიშვნა „მორწმუნეთა იჭვი“.
ვკითულობდი იმ თანაგრძნობით, რომელიც უეჭველად ეუფლება მართლმადიდებელთა უმეტესობას, როდესაც სხვადასხვა ეკუმენურ კომიტეტთა შემრიგებლურ განცხადებებს კითხულობს; მაცდუნებელ განცხადებებს, რადგან ისინი ლაპარაკობენ რწმენის ერთიანობაზე ჩვენსა და არამართლმადიდებელთა შორის; შეცდომათა წყაროდ ქცეულ განცხადებებს, რადგან ისინი ილუზიას უქმნიან სხვა ქრისტიანებს, რომ ერთიანობამდე, რომელზეც ოცნებობდნენ ეკუმენისტები, ერთი ნაბიჯიღაა დარჩენილი, მაშინ როცა ერთანობა შეიძლება ეფუძნებოდეს მხოლოდ სრულ უკომპრომისობასა და ჭეშმარირტებისადმი თავგანწირულ ერთგულებას.
ვკითხულობდი შეშფოთებით, რადგან შენიშვნის ავტორთა „იჭვი“, ჩემი აზრით, ძირითადად ეკლესიური რეალობის ვიწრო, ნაკლულევან ხედვაზე არის დაფუძნებული.
ორმოცზე მეტი წლის წინ, როცა ჯერ კიდევ არავინ ლაპარაკობდა ეკუმენიზმზე და, როცა პარიზში საპატრიარქო ეკლესიის წევრები უკუაგდებდნენ ყველაფერს უზადო სიწმინდის მოძღვრების გარდა [„მშვიდობის მომტანად კი არ მოვედი, არამედ მახვილისა (მათ. 10:34) - ეს არის ის ორლესული მახვილი, რომელიც, მოციქულ პავლეს სიტყვით, ჩვენი არსების სიღრმეში „უწევს ვიდრე განყოფამდე სამშვინველისა და სულისა, ნაწევართა და ტვინთა“, (ებრ. 4:12), დაიბეჭდა ერთ სტატია, სადაც ყურადღება გამახვილებულია იმ პასუხისმგებლობაზე, რომელიც გვაკისრია ჩვენ, საერთოდ, ჩვენს ეპოქას. პირველ საუკუნეთა საეკლესიო კრებებმა, ნათქვამი იყო სტატიაში, განსაცვირებელი სიცხადითა და სისრულით განსაზღვრეს, რაში მდგომარეობს ჩვენი რწმენა ღვთისადმი, უფლისა ჩვენისადმი, ღვთისმშობლისადმი; აგრეთვე ისიც, თუ რაში მდგომარეობს ჩვენი ცხოვნება და ღვთის უკანასკნელი აღთქმანი. გვამცნეს, როგორია ეკლესიის სიღრმისეული ბუნება; მაგრამ, მათ არ განუსაზღვრავთ, სად არის ეკლესიის საზღვრები. XIX საუკუნეში კიეველ მიტროპოლიტ პლატონს შეეძლო ეთქვა, რომ ჩვენ ვიცით სად არის ეკლესია, მაგრამ არ შეგვიძლია ვთქვათ, სად არ არის იგი. „ჩვენი მიწიერი კედლები ვერ ტიხრავენ ზეცას“, დაასკვნა მან. მამა გიორგი ფლოროვსკიმაც, რომელიც ბევრი ჩვენგანისთვის იყო თავად ხმა მართლმადიდებლობისა, თავის ვრცელ სტატიაში ეკლესიის შესახებ გვაჩვენა, რომ არც ერთ ქრისტიანულ კონფესიას არ განუსაზღვრავს საბოლოოდ ეკლესიის საზღვრები. ჩვენმა საუკუნემ თვინიერებით, სიმკაცრითა და ქრისტიანული სიყვარულით ღრმად უნდა გაიაზროს და გაიცნობიეროს ის ისტორიული რეალობა, რომელსაც წარმოადგენს ქრისტიანული სამყარო დღეს.
არც ერთი მართლმადიდებელი არ დააყენებს ეჭვქვეშ იმ ფაქტს, რომ ეკლესია არა მხოლოდ ერთანია, არამედ იგი თვით ერთიანობაა: ის ადგილი და ის საშუალება, სადაც და რომლითაც ღმერთი აცხოვნებს თავის ქმნილებას და უერთდება მას; რომ ეკლესია არის ქრისტეს სხეული, სულიწმინდის ტაძარი, ღვთის საუფლო, უკვე დამდგარი დედამიწაზე; სასწაული, რომელიც ჩვენ ღვთის შვილებად გვაქცევს /მხოლოდშობილი ძე მხოლოდშობილ ძეში/ და რომელიც საშუალებას გვაძლევს ღვთაებრივ ბუნებას ვეზიაროთ.
არც ერთი მართმადიდებელი არ დააყენებს ეჭვქვეშ იმ ფაქტს, რომ სწორედ მართლმადიდებელი ეკლესია, ერთადერთი და განუმეორებელი სახით, არის ეს საიდუმლო, ეს ადგილი, ეს საუფლო.
მიუხედავად ამისა, როგორც საღთისმეტყველო, ისე ზნეობრივ პრობლემად რჩება ის, თუ რა ადგილს განვუსაზღვრავთ ჩვენ იმ ადამიანებს, ვინც, ან საკუთარი არჩევანით ან კიდევ ისეთ პირობებში დაბადების გამო, რომლებმაც მართმადიდებლობასთან შეხების არანაირი შესაძლებლობა არ მისცეს მათ, არ არიან მართლმადიდებლები.
საკითხის ყველაზე მარტივი გადაწყვეტა იქნებოდა გამოგვერიცხა ისინი ეკლესიის საიდუმლოდან: გვეთქვა, რომ ამ ხალხს მასთან კავშირი ვერ ექნება; განგვეცხადებინა, რომ ადამიანი შეიძლება იყოს ან ეკლესიაში ან მის გარეთ; რაკი ეკლესია თავად ერთიანობაა, ყოველგვარი ბზარი მის გარეთ აღმოჩენას, მისგან განკვეთას ნიშნავს, რაც შეიძლება მოხდეს ნებაყოფლობით ან ქირურგიული გზით. ასეთი იყო მიტროპოლიტ ელეფთერის საღვთისმეტყველო პოზიცია, რომლისთვისაც მართლმადიდებლობიდან ნებისმიერი გადახვევასრულ გაუცხოებას და ყველაზე უფრო რადიკალურ შედეგებს გულისხმობდა: ვერც მადლი, ვერც საიდუმლოები, ვერც მღვდლობა ვერ იარსებებს არა მხოლოდ არა მხოლოდ ერეტიკოსთა შორის, არამედ სქიზმატურ თემებშიც. შეიძლება თუ არა მივიღოთ ამგვარი გადაწყვეტა? ჩემი აზრით, ეკლესიის ისტორიასა და მის ღვთისმეტყველებასთან შეუტავსებელია ამგვარი გადაწყვეტა, მარტივი და.... დამამშვიდებელი; დიახ, დამამშვიდებელი, რადგან იგი გვათავისუფლებს ყოველგვარი ყოყმანისგან, ყოველგვარი პრობლემისგან, რომლებსაც ღვთისთვის მისაღები გადაწყვეტა ესაჭიროება.
უკვე თვით ერესისა და სქიზმის ცნებები გულისხმობს რაღაცგვარ დამოკიდებულებას ეკლესიასა და რწმენასთან, რაღაცგვარ კავშირს ეკლესიასა და მისგან განმდგარ ჯგუფს შორის. ჩვენ ხომ ერეტიკოსებსა და სქიზმატებს არ ვუწოდებთ მუსლიმანებს ან ბუდისტებს: ისინი უბრალოდ უცხობი არიან ჩვენთვის. იმისთვის, რომ ვინმე ერეტიკოსი ან სქიზმატი იყოს, იგი ჯერ ქრისტიანი უნდა იყოს.
აქ შეიძლება ვინმე შეგვეკამათოს, რომ ცთომილებაში მყოფნი უკიდურეს შემთვევაში შეგვიძლია მივიჩნიოთ ქრისტიანებად, ოღონდ - არა ეკლესიის წევრებად.
მაგრამ შესაძლებელია კი ეს? შეიძლება კი გწამდეს ქრისტე, როგორც უფალი ჩვენი, თუ არა სულიწმინდით? (განა ამას არ გვასწავლიან მოციქული იოანე და მოციქული პავლე? (I იოან. 4:2-3; I კორ. 12:3) შესაძლებელი და წარმოსადგენია კი, რომ ადამიანი ნამდვილად იყოს დამოძღვრილი სულიწმინდით, იყოს ადგილი მისი მყოფობისა და, ამავე დროს, იყოს უცხო ეკლესიისათვის? განა საპირისპიროში არ გვარწმუნებს კორნელიუსის მოქცევა მოციქულთა საქმეში (თ.10)? განა შეიძლება ცხოვრობდე სულიწმინდის შთაგონებით და ქრისტესთვის უცხო დარჩე? ანუ: იყო ქრისტეში და ეკლესიის გარეთ, მაშინ როცა ეკლესიის გარეთ არ არის ცხოვნება?
ან კიდევ, რა ვუწოდოთ და როგორ მოვეპყროთ იმათ, ვინც მიიღეს მცდარი რწმენა და ნაკლულევანი ღვთისმეტყველება, მაგრამ ცხოვრობენ ქრისტესთვის და კვდებიან მისთვის? ქრისტეს მოწმეებმა - უფლის რწმენისთვის წამებულმა კათოლიკეებმა, პროტესტანტებმა და სხვებმა, რომლებიც მხოლოდ იმისთვის ცხოვრებდნენ, რომ მაცხოვრის რწმენა მიეტანათ იმ ხალხამდე, ვინც მას არ იცნობდა - თავდადებული მსახურებით სავსე სიცოცხლის გზა განვლეს და მოწამეობრივი სიკვდილით აღესრულნენ. ნუთუ, ისინი შეიძლება აღიაროს მხოლოდ ქრისტემ მარადისობაში და უნდა უარყონ მისმა მოწაფეებმა დედამიწაზე? სახარებაში ვკითხულობთ: ერთხელ ქრისტესთან დაბრუნებულმა მოციქულებმა უთხრეს მას, რომ იხილეს კაცი, რომელიც ქრისტეს სახელით ახდენდა სასწაულებს და აუკრძალეს ამის ჩადენა. ამის საპასუხოდ ქრისტემ თქვა: „ნუ უკრძალავთ, რადგან ვერავინ, ვინც ჩემი სახელით ახდენს სასწაულს, აგრე იოლად ვერ იტყვის ჩემს ძვირს“ (მარკ. 9:39).
რას გვასწავლის ეკლესიის ისტორია ერესების შესახებ?
ეკუმენიზმის გაჩენამდე სულ მცირე ოცი წლით ადრე მიტროპოლიტმა ანტონ ხრაპოვეცკიმ, რომლის ხსოვნასაც არ შევურაცხვყოფთ, თუკი მას ინტეგრისტად დავახასიათებთ, გამოაქვეყნა სტატია, სადაც დასვა კითხვა: რატომ იცვლებოდა საუკუნეთა განმავლობაში ეკლესიის დამოკიდებულება ერესებისადმი აკრიბიიდან იკონომიისაკენ*?
[*] აკრიბია და იკონომია - ორი მიდგომა საეკლესიო კანონთა გამოყენებისადმი. აკრიბია - წესების ზუსტად შესრულების მოთხოვნა. იკონომია - კანონის მოთხოვნათა შერბილება ან გაუქმება. იკონომია ეფუძვნება თვალსაზრისს, რომლის მიხედვით საეკლესიო დისციპლინის კერძო, ინდივიდუალური საკითხები უნდა გადაწყდეს ღვთის მიერ კაცობრიობის ცხოვნების საერთო გეგმის კონტექსტში და კანონის ზუსტად შესრულების მოთხოვნა არ უნდა იქცეს ადამიანისთვის დაბრკოლებად ცხოვნების გზაზე.
ყველაზე მარტივი, ყველაზე ცინიკური პასუხი იქნებოდა, დარდით და სირცხვილით აღვსილებს განგვეცხადებინა, რომ მორწმუნეთა დოგმატური ცნობიერება შესუსტდა და მათ ძალა აღარ შესწევდათ მკაფიოდ გაერჩიათ ერთმანეთისაგან ჭეშმარიტი და ცრუ; ცრუ მათ უკვე აღარ აღშფოთებდათ და ისინი სულ უფრო იოლად ურიგდებოდნენ ცდომილებებს, რომლებიც, იმასთან ერთად, რაც სულ უფრო უჩლუნგდებოდათ ღვთისა და ჭეშმარიტების გრძნობა, მათ თვალში სულ უფრო ფარდობითი ხდებოდა... ასეთი თვალსაზრისის გაზიარება ეკლესიაში სულიწმინდის ყოფნისა და გამუდმებული ქმედების უარყოფას ნიშნავს, რაც ეკლესიის უარყოფაა.
მიტროპოლიტი ანტონი მიიჩნევდა, რომ უფრო მართებულია მეორე განმარტება, რომელიც, ჩემი აზრით, ერთდროულად გამოხატავს როგორც მართლმადიდებლობის ისტორიულ სიბრძნეს, ისე ეკლესიის დოგმატურ სიბრძნეს: ეკლესია არასოდეს არ მიმართავდა მთელ ყურადღებას მხოლოდ ბოროტებისკენ, შეცდომისკენ; ეკლესია ძრწოლით მიუთითებდა ბოროტებასა და შეცდომაზე. მაგრამ ყოველთვის მეტად გულისხმიერი იყო გამოცხადებული ჭეშმარიტების იმ ნაწილისადმი, რომელიც მისგან განდგომილთა მოძღვრებაში ან პრაქტიკაში განაგრძობდა სიცოცხლეს: „ და ნათელი ბნელში ნათობს, და ბნელმა იგი ვერ მოიცვა“ (იოან. 1:5). ეკლესია ზრუნავდა არა მხოლოდ თავისი მოძღვრების ან ქრისტიანული ცხოვრების სიწმინდეზე, არამედ თავისი გზააბნეული შვილების ცხონებაზეც. ერთ-ერთმა სასულიერო მწერალმა ისიც კი თქვა, რომ იმ წუთში როცა თვით ყველაზე ბოროტი ერეტიკოსი თავის გზააბნეულ ცხვართა სამწყსოს სახარებას უკითხავს, იგი ღვთის სიტყვას ახმიანებს და ჭეშმარიტებაში მყოფობს.
მართლმადიდებლობა უკომპრომისო სიმკაცრით ეპყრობოდა პირველ ერესებს, რადგან ისინი უარყოფდნენ თავად საფუძვლებს რწმენისა: ქრისტეს ღმერთობას, მის ადამიანობას, ღვთის მოწამეობას და ჩვენი ცხოვნების საიდუმლოს. მაგრამ ყოველი შემდგომი ერესი სულ უფრო სრულად ინარჩუნებდა მართლმადიდებლურ შინაარსს, რომელთაც სულ უფრო მეტად ძალუძდა დოგმატურად და სულიერად გაერთიანებულ თემთა ცხოვნება და განდგომილებაში მიჰქონდა იგი? ეკლესია, რაკიღა ხედავდა ღვარძლში იფქლს, ამ გზააბნეულ თემებს სულ უფრო მეტი თანაგრძნობით ეპყრობოდა. არ შეიძლება ერთმანეთს გაუთანაბრო, ერთგვარი დამოკიდებულება გქონდეს რომის კათოლიკური ან პროტესტანტული ცდომილებისა და გნოსტიკური, არიანული ან მანიქეველური წვალებისადმი.
ადრეულ სასულიერო ლიტერატურაში და წმიდათა ცხოვრებებში გვხვდება ამ თვალსაზრისთა დამადასტურებელი საბუთები, რომლებიც შესაძლოა სადავო იყოს წმინდა ისტორიული თვალსაზრისით, მაგრამ სამაგიეროდ გვიმჟღავნებს მოვლენებისადმი ეკლესიის დამოკიდებულებას. აი, საეკლესიო გადმოცემიდან მოხმობილი ორი ნიმუში.
ერთი კაცი, რომელმაც უცოდინრობით თავი ერეტიკოს მღვდელს მოანათვლინა, შემდეგ ნათლობის მისაღებად მართლმადიდებელ ეპისკოპოსთან მივიდა. შეცდომის თავიდან ასაცილებლად ეპისკოპოსმა ერეტიკოს მღვდელს უხმო, რათა დარწმუნებულიყო, რომ ნამდვილად მან ჩაატარა ნათლობა. მღვდელის დანახვისას მოსანათლად მოსულმა შეჰყვირა: „არა, ამ ადამიანს არ მოვუნათლივარ! მე სხივოსანი ანგელოზი მნათლავდა, ხოლო ეს კაცი, ვიდრე ვინათლებოდი, ორ ეშმაკს ჰყავდა ეკლესიის კუთხეში შებორკილი...“
მეორე მოთხრობა: ერთი წმინდან მცხოვრები, მაგრამ გაუნათლებელი მღვდელი რომელიღაც იმჟამინდელ ერესს მიემხრო, მისი დიაკვანი კი ჭეშმარიტი რწმენის ერთგული დარჩსა. ის შეშფოთებული იყო, რომ ასეთი ღვთისმოშიში და წმინდა ადამიანი, ცთომილებაში ცხოვრობდა და, დიდი ხნის ყოყმანის შემდეგ, თავისი გულისტკივილი მღვდელს გაუმხილა. „შეუძლებელია, მართალი იყო, - უთხრა მღვდელმა, - რადგან წირვას ჩემთან ერთად ყოველთვის აღასრულებს ორი ანგელოზი, ხოლო ისინი ერეტიკოსთან ერთად არ მიიღებდნენ მონაწილეობას მღვდელმსახურებაში! მოდი, ანგელოზებს დავეკითხები“. მეორე დღეს მღვდელმა, წმინდა ძღვენთა კურთხევის შემდეგ წირვა შეწყვიტა და ანგელოზებს ჰკითხა - მართალია თუ არა, რომ იგი ცდომილებაში იმყოფება? „მართალია“ - უპასუხეს ანგელოზებმა. „ადრე რატომ არაფერი მითხარით, ერეტიკოსად რატომ მაცხოვრეთ?“ – „კი მაგრამ, წირვას ჩემთან ერთად როგორღა აღასრულებდით?“ - შეჰყვირა საბრალო მღვდელმა. – „ღმერთი ხედავს შენი გულის სიწმინდეს და ამიტომ შენს ლოცვებსა და შენს მსხვერპლს შეიწირავს“ - უპასუხეს ანგელოზებმა.
ნეტარი ავგუსტინეს სიტყვებია: „ბევრნი არიან ისეთნი, ვინც თავს ამსოფლად ეკლესიისთვის უცხოდ მიიჩნევს, მაგრამ საშინელი სამსჯავროს დღეს აღმოაჩენს, რომ თურმე მისი მოქალაქე ყოფილა; ვაი, რომ, ბევრნი არიან ისინიც, ვინც თავს ეკლესიის წევრებად თვლის, მაგრამ გაიგებს, რომ უცხო ყოფილა მისთვის“.
ამგვარად, იმისთვის, ერეტიკოსი რომ იყო, საჭიროა ან ქრისტიანი იყო, ან გსურდეს ქრისტიანად ყოფნა! სხვა შემთვევაში კი ან წარმართი ხარ ან ქრისტიანობისაგან განდგომილი.
ქრისტე თავისიანებად აღიარებს არა იმათ, ვინც ამბობდა „უფალო! უფალო!“ და არც იმათ, ვინც ამბობდა „შენს წინაშე ვჭამდით და ვსვამდით“, არამედ იმათ, ვინც ღვთის ნებას აღასრულებდა (ლუკ. 13:25-27).
რა არის მართლმადიდებლობა და რაში მდგომარეობს „ეკლესიის პარადოქსი“? როგორ ურიგდება ერთმანეთს, ერთი მხრივ, აბსოლუტი, რომელიც ვერანაირ კომპრომისს ვერეგუება და, მეორე მხრივ, „ქმნადობა“, მაცხოვარი ღმერთის თანდათანობითი გამარჯვება დაცემულ სოფელზე?
ერთხელ, საუბრისას მამა სოფრონიმ მითხრა: „ვერავინ გაბედავს მართლმადიდებელი უწოდოს საკუთარ თავს ამ სიტყვის აბსოლიტური მნიშვნელობით, რადგან მართლმადიდებლად ყოფნა ნიშნავს იცნობდე ღმერთს ისეთს, როგორიც იგი არის და ემსახურებოდე და თაყვანს სცემდე მას ისე, როგორც ამას მისი სიწმინდე იმსახურებს“. ამ თვალსაზრისით, ჩვენ ერთდროულად ვიმყოფებით in partia და in via: ნავსაყუდელშიც და გზაშიც. ყველაფერი ქმნილია თვით ღვთის მიერ და ქრისტეში; მაგრამ ყველაფერი არ არის დასრულებული არც ჩვენში და არც სამყაროში. „ეკლესია წმინდანთა კრებული როდია; ეს არის მონანიე ცოდვილთა თავშესაყარი“. ხოლო მონანიე ნიშნავს „ღვთის მიმართ მღაღადებელ: „უფალო, მიხსენ მე“. როგორც ევედრებოდა პეტრე, როცა ქარიშხლის დროს იხრჩობოდა (მათ.14:30). განა მართებული არ იქნება დავასკვნათ, რომ იქ, სადაც არის ღვთის შეცნობა, არის სულიწმინდით ქრისტეს აღიარება უფლად (1 კორ. 12:3). სადაც სიცოცხლეს და სიკვდილს სწირავდნენ უფალს, იქ მყოფობს მართლმადიდებლობა და, მაშასადამე, ეკლესიაც, როგორც სინათლე, დამაბრმავებელი ან მხოლოდ მოციმციმე, როგორც მაცოცხლებელი წყალი გვალვით გამოფიტულ მიწას რომ არწყულებს, როგორც საფუარი, მთელს ცომს ერთიანად რომ აფუებს, როგორც სისხლი, სხეულის ნაჯიჯგნ-ნაწამებ ქსოვილებში რომ იჭრება და სიცოცხლეს უბრუნებს მათ.
რაოდენ მტკივნეულია ბნელში მყოფი ნათელის ხილვა, მაგრამ რაოდენ სასიხარულოა ხედავდე, რომ ბნელმა ვერ მოიცვა იგი, მთლიანად ვერ დაფარა მისი ნათება! მართლმადიდებლობის გამარჯვება, რომელსაც დიდმარხვის დასაწყისში ვდღესასწაულობთ, არის ზეიმი უფლის გამარჯვებისა ჩვენზე და არა - მართლმადიდებელთა მიერ მოწინააღმდეგეთა ძლევისა. განა არ უნდა გვიხაროდეს, რომ სიკვდილის თესლთა შორის ჯერ არ გამქრალა ჩვენი თვალისთვის უხილავი, მაგრამ ღვთისთვის, მისი ანგელოზებისთვის და მისი წმინდანებისათვის ხილული ჩანასახი სიცოცხლისა, რომ მკვდარ, ლპობად ან მეტასტაზებმოდებულ იჯრედებს შორის სიცოცხლეს ინარჩუნებენ ჯანსაღი უჯრედები? განა უფრო მართებული არ იქნება, ცხოვნების ამ ჩანასახების არსებობით გამოწვეულმა სიხარულმა სძლიოს იმ ავადმყოფობის ნიშნების ხილვით გამოწვეულ აღშფოთებასა და ზიზღს, რომელმაც შეიძლება დაღუპოს ისინი, ვისთვისაც ქრისტემ იცხოვრა და მოკვდა? არქიეპისკოპოსი ალექსი დიუსელდორფელი ამბობდა, რომ ჭეშმარიტება, ცხოვნება, ეკლესია უსაზღვრო სამყაროში მოციმციმე სანთელს ჰგავს: ერთი შეხედვით, სანთელი სივრცის მხოლოდ უმცირესს ნაწილს ათბობს და ანათებსმ მაგრამ სამყაროს მთელ ამ უსაზღვრობაში სიბნელეს უკვე აღარ შეიძლება ეწოდოს სრული. მას შემდეგ, რაც ქრისტემ თავისი გამარჯვება მოიპოვა, წმინდა სული მყოფობს სოფელში - მოქმედი, სიცოცხლის მომცემი, ცხოვნებისკენ მომწოდებელი სული; იგი არ სტოვებს იმ ადამიანთა გულებს, რომლებიც ეძიებენ აბსოლუტურ ცოცხალ ღმერთს, რა სახელითაც უნდა მოიხსენიებდნენ მას, კვლავ და კვლავ აღვივებს ნაკვერცხლებს, რომლებიც ერესებისა და სქიზმების ქარიშხალთა მიუხედავად ისევე ბჟუტავენ და ზრუნავს რათა, რათა არ ჩაქრნენ ისინი.
აქ, შესაძლოა, დროული იყოს გავიხსენოთ ლ.ა. ზანდერის ერთ-ერთი საყვარელი მხატვრული სახე მისი უშიშარი, ბრძნული იმედით, რწმენითა და გაგებით აღსავსე წიგნიდან “Vision and Action”, რომელიც უსამართლო კრიტიკის საგანი გახდა. ავტორი განასხვავებს, იმ აზრით, რომლითაც მოციქული პავლე ლაპარაკობს სულთა განსხვავებაზე, „დაშორების“ სამ სტადიას: განხეთქილება, უძრაობა, დაახლოება.
იმ დროს როცა ორი მრწამსი შეეჯახება ერთმანეთს, მორწმუნეთა ორსავე საზოგადოებას მხოლოდ ერთმანეთის უარყოფა შეუძლია; მნიშვნელოვანი დაშორება ჯერ ვერ მოასწრეს, მაგრამ ერთმანეთისთვის უკვე ზურგი აქვთ შექცეული, სხვადასხვა ჰორიზონტისკენ იყურებიან და ურთიერთუაყოფის გარდა არაფერი ძალუძთ: ჯერ კიდევ ასე ახლოს მყოფნი, უკვე უსასრულო მანძილით დასცილდნენ ერთმანეთს, მზერა მზერას ვეღარ შეხვდება. ასე რომ, შეუძლებელია, ერთმა მეორეს თვალებში ჩახედოს, გული გადაუშალოს და მის გულში ჩაიხედოს.
გადის წლები უბრად ყოფნის, წვრილმანი წყენანი დავიწყებას ეძლევა; რჩება მხოლოდ განხეთქილების ნამდვილი მიზეზები და ამ მიზეზებზე მაღლა მდგომი ნება ანტაგონისტებისა, ღვთისა და მისი სიმართლის ერთგულნი დარჩნენ. მაშინ ანტაგონისტები შეიძლება მიბრუნდნენ ერთმანეთისკენ, დაინტერესდნენ: რა დაემართა ოდინდელ მეგობარს, რომელიც ახლა მხოლოდ ცდომილების სიმბოლოს წარმოადგენს? ნეტავ, რაღაც მაინც თუ შემორჩა თავისი უწინდელი მშვენიერებისაო? ჯერ უბრალო ცნობისმოყვარეობა ჩნდება, რომელსაც მოსდევს შეშფოთება: ვაი თუ, ეშმაკმა სძლია იმ ადამიანებს, რომლებიც თავს ქრისტეს მიმდევრებად მიიჩნევდნენ, რაოდენ მძიმეც არ უნდა ყოფილიყო მათი შეცდომები?.. ნისლში გაურკვეველი ფორმები ჩნდება, კვლავ ისმის ბგერები ნაცნობი ენისა, რომელიც ახლა უკვე გაუგებარია.
უძრაობის სტადიის შემდეგ კი საზოგადოებები ერთმანეთისკენ იწყებენ მოძრაობას. შესაძლოა, ამისკენ ცნობისმოყვარეობა უბიძგებდეთ; ან იქნებ - უფრო ამაღლებული გრძნობა: ზრუნვა „სხვის“ ბედზე, ჩნდება ურთიერთლტოლვა: ვინ ხარ? რად იქეცი განშორების საუკუნეთა მანძილზე? რა ისწავლე? რა გაიგე? მე როგორი ვარ შენს თვალში? შინიდან წამავალი ძე შეცთომილი ხარ, თუ უკვე შინისკენ მომავალი? ან იქნებ მარტოხელა ხარ? გაღატაკებული და დამცირებული? მამისეული სახლი ჯერ კიდევ გახსოვს? შეგრჩა კი უნარი, წარმოთქვა წმინდა სახელი მამა? მიაღწიე თუ არა სასოწარკვეთის იმ ზღვარს, როცა შეძლებ აღიარო საკუთარი შეცდომები და გადადგა ნაბიჯი, რომლის გარეშე ვერასოდეს გახდები კვლავ ის, ვინც ყოველთვის იყავი შენი მამისთვის: საყვარელი შვილი, გზააბნეული ცხვარი, მაგრამ აგრეთვე საწამებელი ჯვარი?
სწორედ ასე ეძებდნენ და პოულობენ ერთმანეთს ქრისტიანული კონფესიები. თუმცა, ჩვენ ჯერ კიდევ ძალიან შორს ვართ იმ ერთიანობისაგან, რომელზეც ამდენს ლაპარაკობენ. დოქტრინული სიფხიზლე არამართლმადიდებლურ სამყაროში მოდუნებულია, იქ ჯერ კიდევ მყარად არიან მიბმულნი სახარებასთან შეუთავსებელ კონცეფციებზე/პაპის პრიმატი და უცოდველობა; Filioque; დოქტრინული და სულიერი ანტიპალამიზმი; ეკლესიის „განშტოების თეორია“; ბედისწერა; ცხოვნება მხოლოდ რწმენის მეშვეობით/. და მაინც, არამართლმადიდებელი თემები თანდათან საკუთარ თავს ცნობენ მართლმადიდებლობაში. განა ეს უნდა გვიკვირდეს? ჩვენ ხომ მათი საკუთარი წარსული ვართ; მაშინ, როცა ისინი არ არიან არც ჩვენი „აწმყო“ და არც „მომავალი“.
ჩვენ ყურადღება უნდა მივაპყროთ სიცოცხლის ყლორტებს და შეგვეძლოს იმის განრჩევა, რა არის სხვა კონფესიებში დარჩენილი მაცხოვნებელი ჭეშმარიტებისგან, რა კიდევ - ერესის, სქიზმისა და განდგომისგან მოტანილი. უნდა გვახსოვდეს ორი რამ, რასაც ადვილად ვივიწყებთ ხოლმე: ჯერ ერთი, ძველი და ახალი ერესები სამართლიანად იქნა დაგმობილი, მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში პასუხგაუცემელი დარჩა მათი წარმომშობი ფილოსოფიური, საღვთისმეტყველო და მორალური პრობლემები; რადგან არც ერთი ცთომილება არ უშვია, უბრალოდ, ბოროტ ნებას, მეორე, არ უნდა დავივიწყოთ, რომ ჩვენ ერთმანეთისგან დაშორებულნი ვართ ენით, სიტყვათხმარებით; რომ ხშირად მონათესავე და თვით ერთგვარი გამოთქმებიც კი შეუთავსებლობამდე განსხვავებულ ცნებებს აღნიშნავს: აქ ცმოვანება ამახინჯებს შინაარსს.
ისიც არ უნდა დავივიწყოთ, რომ ჩვენ ადვილად და ბუნებრივად მივიჩნევთ ჩვენს რწმენას და მთლიანად პრაქტიკას მართლმადიდებლობის „ნორმად“ მაშინ, როცა ბევრი რამ ისეთი, რაც ძვირფასია ჩვენთვის, მხოლოდ ჟამისმიერია; უფრო მეტიც - აბსოლუტური რეალობის შემთხვევითი ადამიანური არეკვლაა.
საკმარისი იყო საჭურისს ქრისტე თავის მაცხოვრად ეღიარებინა, რათა იგი ნათლისცემის ღირსი გამხდარიყო (საქმე 8:26-39). ხომ არ მოვითხოვთ ჩვენ იმ ადამიანებისგან, ვისაც სურთ მამათა რწმენას დეაუბრუნდნენ, ბერძნები, რუსები ან კიდევ ვიღაც სხვა გახდნენ? ხომ არ მოვითხოვთ მათგან უფრო მეტს, ვიდრე იმ ხალხისგან, ვინც შობით არის ჩვენი ერთმორწმუნე? რამდენი სახელდებით მართლმადიდებელი ადამიანი ცხოვრობს ჯანსაღ რწმენასთან შეუთავსებელი ცრურწმენებით, სადღაც უბირობასა და წვალებას შორის მოქცეული და ეკლესიაში მხოლოდ საკუთარი ნათლობის, ქორწილისა და დაკრძალვის დღეს თუ მოხვდება, მაგრამ ისინი „სამართლიანად“ იმოწმებენ თავიანთ „მართლმადიდებლობას“, რათა მიიღონ ეკლესიური საიდუმლოებები, რომლებზეც ჩვენ სხვა კონფესიების ქრისტიანებს, სრულიად სამართლიანად, უარს ვეუბნებით? ხომ არ ვგმობთ თავად ჩვენ ჩვენი წესით ქრისტეს (რომ. 2:23-24), საქვეყნოდ ხომ არ უარვყოფთ ქრისტეს სახარებას, როცა მის მცნებებს უგულვებელვყოფთ. ხომ არ არის ეს ქრისტეს უარყოფა საქმით („ვინც ამბობს, ნათელში ვარო, მაგრამ სძულს თავისი ძმა, ბნელშია აქამდე“. იოან. 2:9)?
ეკლესია ერთიანია; დედამიწაზე ეს არის მართმადიდებელი ეკლესია, რომელსაც სიწმინდე შესძინა ჩვენი უფლის ღმერთკაცებრივი ბუნების სიწმინდემ, მისმა საიდუმლოებებმა; მაგრამ ამ სიწმინდეს ეკლესია თიხის ჭურჭლით ატარებს; უფალს ჭვრეტითი დუმილით იცნობს; საუკუნიდან საუკუნეს გადასცემს ეკლესია თავის მოწმობას სიტყვებით, რომლებიც, მართალია, ზუსტია ადამიანური ენის კვალობაზე, მაგრამ ყოველი სიტყვა უძლურია, რათა შევიცნოთ ღვთის არსება და უფლის გზები.
მოციქული პავლე თავისი დროის ეკლესიის შესახებ ამბობს, რომ იქ განხეთქილებაც საჭიროა, მაგრამ მხოლოდ იმისთვის, რათა გამოცდილნი გამოჩნდნენ (1 კორ. 11:19).
ეკლესია შეუმუსრავია და ჯოჯოხეთის ბჭენი ვერ სძლევენ მას, მაგრამ გზა, რომლითაც იგი მიემართება სულაც არ არის მარტივი: მჭვრეტელ სულთა წიაღში დაფარული ჭეშმარიტებების გამოხატვა ხდება მხოლოდ ხანგრძლივი და მტანჯველი ბრძოლის შემდეგ, რომელიც მიმდინარეობს მდუმარებასა და სიტყვას შორის: ერთი მხრივ, უსასრულოსა და მარადიულის, ხოლო მეორე მხრივ, სასრულსა და წარმავალს შორის. ეს არის ღვთის შემეცნება, რომელიც ძალიან ნელა, ყოველთვის ხელის ცეცებითა და ცთომილებათა შორის მიიკვლევს გზას. ეს არის სიბრძნე ღვთისა, რომლის მიტანა სოფელში ყველაზე უფრო გამოცდილთა ხვედრია. ამ დროს ადამიანის გონიერებამ თვინიერად და მორჩილად უნდა დაითმოს ადგილი ღვთიურ გონიერებას. ეს არის ადგილი გმირობისა, საკუთარი თავის უარყოფისა: „გაიგონე და ისმინე, ისრაელო“ (რჯლ. 27:9).
მკაცრად თუ ვიმსჯელებთ: მოციქულთა და მოწამეთა ეკლესიამაც გაიარა კრიზისები. ისინი გადაიჭრა, მაგრამ იყო დაძაბულობა და განყოფანი. ეკლესია მაინც ერთიანი დარჩა, უფალმა ძლევა მოიპოვა. განუყოფელ ეკლესიაზე ლაპარაკისას ჩვენ სწორედ იმ საოცნებო ეპოქას ვგულისხმობთ, როცა, ხმაურიან შეჯახებათა ნაცვლად, ხდებოდა ერთობლივი გადაჭრა პრობლემებისა და იჭვებისა. თუ როგორ უნდა ჩამოეყალიბებინათ ჭეშმარიტება ისე, რომ ამ ფორმულირებას ინტელექტის კრიტიკისთვის გაეძლო; როცა არსებობდა ღვთისმსახურთა დიდი და უდრტვინველი თვინიერება, რომელსაც ძალა შესწევდა არ აჩქარებულიყო, ფხიზელი გულისყური მიეპყრო ცოცხალი ყლორტებისთვის და არ ჩაეკლა ისინი; რომლის საზრუნავი იყო ცოდვილის გადარჩენა, შეცდომილი ძის შინ დაბრუნება. მოციქული პავლე ამბობდა, რომ თავის სულიერ შვილებს თავიდან რძით ზრდიდა და არა საჭმლით (1კორ. 3:2); რომ იგი ყველას ყველად ექმნა, რათა ეხსნა თუნდაც მხოლოდ ზოგიერთი (1 კორ. 9:22) იმათგან, ვისთვისაც ჯვარს ეცვა ქრისტე; მან ეს შეძლო, რადგან სწამდა ყველა კეთილი ნების ადამიანისა (რომ. 2:14) და მზად იყო თვითონ დაღუპულიყო, რათა ეხსნა თავისი ხალხი, ღვთის ერი გადარჩენილიყო (რომ. 9:3).
არა, ეკლესია არ არის განყოფილი: იგი ახლაც ისეთივე ერთიანია, როგორც წარსულში იყო. სისრულეს ჩვენ მართლმადიდებელ ეკლესიაში ვხედავთ, რამდენადაც ხილვის საშუალებას გვაძლევს „ქმნადობაში“ მყოფი დაცემული სოფლის ადამიანური გაუმჭვირვალობა. მაგრამ ეკლესიის საიდუმლო მის ხილულ საზღვრებს გარეთაც ვრცელდება.
არ შეიძლება ლაპარაკი, ერთი მხრივ ეკლესიაზე და, მეორე მხრივ, ქრისტიანულ სამყაროზე, მხოლოდ იმიტომ, რომ არამართლმადიდებლები არ ვამყოფოთ ილუზიაში, რომლისგანაც ისინი მას შემდეგ ფხიზლდებიან ხოლმე, როდესაც კარგად გაგვიცნობენ. თუმცა, ჩვენ თვითნაც უნდა გვახსოვდეს, რომ ღმერთი იდუმალ მიიკვლევს გზას ეკლესიიგან დაშირებულ მორწმუნეთა სულებსა თუ რელიგიურ გაერთიანებებში, ეკლესიისგან, რომელიც მიუხედავად ჩვენი უთანხმოებებიდან მომდინარე ყველა ცთუნებისა, არის და საუკუნოდ რჩება არა უდაბნოში მდგარ იზოლირებულ კოლონად, არამედ იმ სვეტად, რომელსაც ქვეყნიერების სიმძიმე აწევს ტვირთად, სვეტად ჭეშმარიტებისა.
გადმობეჭდილია წიგნიდან: სუროჟელი მიტროპოლიტი ანტონი, საუბრები რწმენასა და ეკლესიაზე, მოსკოვი, 1991, გვ. 259-274, (რუსულად).
პუბლიკაცია დაიბეჭდა კრებულში "ეკლესიის საზღვრები" 2000 წელს
რედაქტორი თამარ გრძელიძე
მორწმუნეთა ჯგუფის წერილი:
მას შემდეგ, რაც ჩვენი ეკლესია ეკუმენურ მოძრაობას შეუერთდა, ჩვენს ენაში გაჩნდა გამოთქმები, რომლებიც ხშირად მორწმუნეთა იჭვს აღძრავს. თანაც, ეს გამოთქმები, რომელთა შინაარსი გაურკვეველია, იმდენად დამკვიდრდა ყოველდღიურ მეტყველებაში, რომ მათ ჩვენი მართლმადიდებლური ეპისკოპოსებიც იყენებენ.
ცთუნებაზე რომ არაფერი ვთქვათ, იჭვს მაინც აღძრავს გამოთქმა: „განუყოფელი ეკლესია“ ან „ძველი განუყოფელი ეკლესია“. მრწამსის წარმოთქმისას ჩვენ ვიცით, რომ ეკლესია არის ქრისტეს სხეული, განუყოფელი მისივე საკუთარი თავისგან, და რომ იგი, უწინარეს ყოვლისა, ერთიანია. ჩვენ გვახსენდება - „ნუთუ გაიყო ქრისტე?“ (1კორ. 1:13).
მართალია, ყველას არ შეუსწავლია ეკლესიის ისტორია, მაგრამ უმეტესობა იცნობს მოციქულთა ეპისტოლეებს და იცის, ცრუმოძღვართა აყოლისა თუ რაღაც სხვა მიზეზების გამო, ეკლესიიდან ამა თუ იმ ქრისტიანთა გამოყოფის ამბავი. ასე მაგალითად, მოციქული პავლე ყველა ასიელმა მიატოვა (2ტიმ. 1:15), მოციქული იუდა ახსენებს თავიანთი თავისგანვე განდგომილებს /19/, მოციქული იოანე ლაპარაკობს იმათზე, ვინც „ჩვენგან გამოვიდნენ, მაგრამ არ იყვნენ ჩვენგანნი, რადგან ჩვენგანნი რომ ყოფილიყვნენ, ჩვენთანვე დარჩებოდნენ“ (1იოან. 2:19) და ა.შ. ეკლესიის მთელი ისტორიის მანძილზე, როგორც ჩანს, არ ყოფილა პერიოდი როცა მას ადამიანთა ჯგუფები არ გამოჰყოფოდნენ, რის საფუძველზეც ხდებოდა ან აღმსარებლობითი მიზეზები (ერესები), ან საკითხები, რომლებიც მკურნალობას ექვემდებარება (განხეთქილებები ანუ სქიზმები), ან დისციპლინური ხასიათის მიზეზები (თვითნებობა) (იხ. ბასილი დიდის პირველი წესი). ასეთი განდგომილი ზოგ ეპოქაში ძალიან ბევრი იყო; ზოგჯერ ისინი უმრავლესობასაც კი შეადგენდნენ (მაგალითად, მონოფიზიტობის დროს ცალკეულ რეგიონებში და თვით კონსტანტინოპოლშიც ხატმებრძოლეობის ჟამს).
მაგრამ, როგორიც უნდა ყოფილიყო განდგომილთა რაოდენობა და მათი განდგომის მიზეზი, არასოდეს ყოფილა საუბარი ეკლესიის განყოფაზე. იგი საკუთარ თავს მოიაზრებდა და აღიარებდა, უწინარეს ყოვლისა, ერთიან ეკლესიად. ვლადიმერ ლოსკი წერს: „ქრისტეს სხეულის ერთიანობის გარეშე, რომელიც არ შეიძლება განყოფილ იქნას, ვერ იარსებებს ვერც ეკლესიის სხვა თვისებები: მისი სიწმინდე, კათოლიკეობა (საყოველთაობა) და სამოციქულოობა“ („ეკლესიის მესამე თვისების შესახებ“ – „რუსული დასავლეთევროპული საეგზარქოსოს მაცნე“, პარიზი. 1950, 2-3, ფრანგულ ენაზე)
და თუ დღეს იგი „განყოფილად“ მივიჩნიეთ, ხომ არ ნიშნავს ეს, რომ ეკლესია განიყოფებოდა მისგან ყოველი განდგომისას და, მაშასადამე, ყოველთვის განყოფილი იყო.
რა განსხვავებაა დღევანდე და ადრინდელ მდგომარეობებს შორის? რატომ ვლაპარაკობთ ძველ ეკლესიაზე, როგორც „განუყოფელზე“, რითაც ცხადად წარმოვაჩენთ, რომ დღეს ის „განყოფილია“?
ჩვენ ყველანი უარვყოფთ ე.წ. „განშტოებათა თეორიას“. მაგრამ თუკი ჩვენი დროის ეკლესია „განყოფილად“ მივიჩნიეთ, განა ამით ამ თეორიის სამართლიანობას არ ვაღიარებთ? მართლაც, მთავარი ის კი არ არის, რამდენი იქნება „შტო“ - ორი თუ ოცი, მთავარია გვწამდეს, რომ ეკლესია ისევე ერთიანია, როგორც მისი თავი.
მიტროპოლიტ ანტონის პასუხი:
დიდი თანაგრძნობით, მაგრამ აგრეთვე შეშფოთებუთ წავიკითხე შენიშვნა „მორწმუნეთა იჭვი“.
ვკითულობდი იმ თანაგრძნობით, რომელიც უეჭველად ეუფლება მართლმადიდებელთა უმეტესობას, როდესაც სხვადასხვა ეკუმენურ კომიტეტთა შემრიგებლურ განცხადებებს კითხულობს; მაცდუნებელ განცხადებებს, რადგან ისინი ლაპარაკობენ რწმენის ერთიანობაზე ჩვენსა და არამართლმადიდებელთა შორის; შეცდომათა წყაროდ ქცეულ განცხადებებს, რადგან ისინი ილუზიას უქმნიან სხვა ქრისტიანებს, რომ ერთიანობამდე, რომელზეც ოცნებობდნენ ეკუმენისტები, ერთი ნაბიჯიღაა დარჩენილი, მაშინ როცა ერთანობა შეიძლება ეფუძნებოდეს მხოლოდ სრულ უკომპრომისობასა და ჭეშმარირტებისადმი თავგანწირულ ერთგულებას.
ვკითხულობდი შეშფოთებით, რადგან შენიშვნის ავტორთა „იჭვი“, ჩემი აზრით, ძირითადად ეკლესიური რეალობის ვიწრო, ნაკლულევან ხედვაზე არის დაფუძნებული.
ორმოცზე მეტი წლის წინ, როცა ჯერ კიდევ არავინ ლაპარაკობდა ეკუმენიზმზე და, როცა პარიზში საპატრიარქო ეკლესიის წევრები უკუაგდებდნენ ყველაფერს უზადო სიწმინდის მოძღვრების გარდა [„მშვიდობის მომტანად კი არ მოვედი, არამედ მახვილისა (მათ. 10:34) - ეს არის ის ორლესული მახვილი, რომელიც, მოციქულ პავლეს სიტყვით, ჩვენი არსების სიღრმეში „უწევს ვიდრე განყოფამდე სამშვინველისა და სულისა, ნაწევართა და ტვინთა“, (ებრ. 4:12), დაიბეჭდა ერთ სტატია, სადაც ყურადღება გამახვილებულია იმ პასუხისმგებლობაზე, რომელიც გვაკისრია ჩვენ, საერთოდ, ჩვენს ეპოქას. პირველ საუკუნეთა საეკლესიო კრებებმა, ნათქვამი იყო სტატიაში, განსაცვირებელი სიცხადითა და სისრულით განსაზღვრეს, რაში მდგომარეობს ჩვენი რწმენა ღვთისადმი, უფლისა ჩვენისადმი, ღვთისმშობლისადმი; აგრეთვე ისიც, თუ რაში მდგომარეობს ჩვენი ცხოვნება და ღვთის უკანასკნელი აღთქმანი. გვამცნეს, როგორია ეკლესიის სიღრმისეული ბუნება; მაგრამ, მათ არ განუსაზღვრავთ, სად არის ეკლესიის საზღვრები. XIX საუკუნეში კიეველ მიტროპოლიტ პლატონს შეეძლო ეთქვა, რომ ჩვენ ვიცით სად არის ეკლესია, მაგრამ არ შეგვიძლია ვთქვათ, სად არ არის იგი. „ჩვენი მიწიერი კედლები ვერ ტიხრავენ ზეცას“, დაასკვნა მან. მამა გიორგი ფლოროვსკიმაც, რომელიც ბევრი ჩვენგანისთვის იყო თავად ხმა მართლმადიდებლობისა, თავის ვრცელ სტატიაში ეკლესიის შესახებ გვაჩვენა, რომ არც ერთ ქრისტიანულ კონფესიას არ განუსაზღვრავს საბოლოოდ ეკლესიის საზღვრები. ჩვენმა საუკუნემ თვინიერებით, სიმკაცრითა და ქრისტიანული სიყვარულით ღრმად უნდა გაიაზროს და გაიცნობიეროს ის ისტორიული რეალობა, რომელსაც წარმოადგენს ქრისტიანული სამყარო დღეს.
არც ერთი მართლმადიდებელი არ დააყენებს ეჭვქვეშ იმ ფაქტს, რომ ეკლესია არა მხოლოდ ერთანია, არამედ იგი თვით ერთიანობაა: ის ადგილი და ის საშუალება, სადაც და რომლითაც ღმერთი აცხოვნებს თავის ქმნილებას და უერთდება მას; რომ ეკლესია არის ქრისტეს სხეული, სულიწმინდის ტაძარი, ღვთის საუფლო, უკვე დამდგარი დედამიწაზე; სასწაული, რომელიც ჩვენ ღვთის შვილებად გვაქცევს /მხოლოდშობილი ძე მხოლოდშობილ ძეში/ და რომელიც საშუალებას გვაძლევს ღვთაებრივ ბუნებას ვეზიაროთ.
არც ერთი მართმადიდებელი არ დააყენებს ეჭვქვეშ იმ ფაქტს, რომ სწორედ მართლმადიდებელი ეკლესია, ერთადერთი და განუმეორებელი სახით, არის ეს საიდუმლო, ეს ადგილი, ეს საუფლო.
მიუხედავად ამისა, როგორც საღთისმეტყველო, ისე ზნეობრივ პრობლემად რჩება ის, თუ რა ადგილს განვუსაზღვრავთ ჩვენ იმ ადამიანებს, ვინც, ან საკუთარი არჩევანით ან კიდევ ისეთ პირობებში დაბადების გამო, რომლებმაც მართმადიდებლობასთან შეხების არანაირი შესაძლებლობა არ მისცეს მათ, არ არიან მართლმადიდებლები.
საკითხის ყველაზე მარტივი გადაწყვეტა იქნებოდა გამოგვერიცხა ისინი ეკლესიის საიდუმლოდან: გვეთქვა, რომ ამ ხალხს მასთან კავშირი ვერ ექნება; განგვეცხადებინა, რომ ადამიანი შეიძლება იყოს ან ეკლესიაში ან მის გარეთ; რაკი ეკლესია თავად ერთიანობაა, ყოველგვარი ბზარი მის გარეთ აღმოჩენას, მისგან განკვეთას ნიშნავს, რაც შეიძლება მოხდეს ნებაყოფლობით ან ქირურგიული გზით. ასეთი იყო მიტროპოლიტ ელეფთერის საღვთისმეტყველო პოზიცია, რომლისთვისაც მართლმადიდებლობიდან ნებისმიერი გადახვევასრულ გაუცხოებას და ყველაზე უფრო რადიკალურ შედეგებს გულისხმობდა: ვერც მადლი, ვერც საიდუმლოები, ვერც მღვდლობა ვერ იარსებებს არა მხოლოდ არა მხოლოდ ერეტიკოსთა შორის, არამედ სქიზმატურ თემებშიც. შეიძლება თუ არა მივიღოთ ამგვარი გადაწყვეტა? ჩემი აზრით, ეკლესიის ისტორიასა და მის ღვთისმეტყველებასთან შეუტავსებელია ამგვარი გადაწყვეტა, მარტივი და.... დამამშვიდებელი; დიახ, დამამშვიდებელი, რადგან იგი გვათავისუფლებს ყოველგვარი ყოყმანისგან, ყოველგვარი პრობლემისგან, რომლებსაც ღვთისთვის მისაღები გადაწყვეტა ესაჭიროება.
უკვე თვით ერესისა და სქიზმის ცნებები გულისხმობს რაღაცგვარ დამოკიდებულებას ეკლესიასა და რწმენასთან, რაღაცგვარ კავშირს ეკლესიასა და მისგან განმდგარ ჯგუფს შორის. ჩვენ ხომ ერეტიკოსებსა და სქიზმატებს არ ვუწოდებთ მუსლიმანებს ან ბუდისტებს: ისინი უბრალოდ უცხობი არიან ჩვენთვის. იმისთვის, რომ ვინმე ერეტიკოსი ან სქიზმატი იყოს, იგი ჯერ ქრისტიანი უნდა იყოს.
აქ შეიძლება ვინმე შეგვეკამათოს, რომ ცთომილებაში მყოფნი უკიდურეს შემთვევაში შეგვიძლია მივიჩნიოთ ქრისტიანებად, ოღონდ - არა ეკლესიის წევრებად.
მაგრამ შესაძლებელია კი ეს? შეიძლება კი გწამდეს ქრისტე, როგორც უფალი ჩვენი, თუ არა სულიწმინდით? (განა ამას არ გვასწავლიან მოციქული იოანე და მოციქული პავლე? (I იოან. 4:2-3; I კორ. 12:3) შესაძლებელი და წარმოსადგენია კი, რომ ადამიანი ნამდვილად იყოს დამოძღვრილი სულიწმინდით, იყოს ადგილი მისი მყოფობისა და, ამავე დროს, იყოს უცხო ეკლესიისათვის? განა საპირისპიროში არ გვარწმუნებს კორნელიუსის მოქცევა მოციქულთა საქმეში (თ.10)? განა შეიძლება ცხოვრობდე სულიწმინდის შთაგონებით და ქრისტესთვის უცხო დარჩე? ანუ: იყო ქრისტეში და ეკლესიის გარეთ, მაშინ როცა ეკლესიის გარეთ არ არის ცხოვნება?
ან კიდევ, რა ვუწოდოთ და როგორ მოვეპყროთ იმათ, ვინც მიიღეს მცდარი რწმენა და ნაკლულევანი ღვთისმეტყველება, მაგრამ ცხოვრობენ ქრისტესთვის და კვდებიან მისთვის? ქრისტეს მოწმეებმა - უფლის რწმენისთვის წამებულმა კათოლიკეებმა, პროტესტანტებმა და სხვებმა, რომლებიც მხოლოდ იმისთვის ცხოვრებდნენ, რომ მაცხოვრის რწმენა მიეტანათ იმ ხალხამდე, ვინც მას არ იცნობდა - თავდადებული მსახურებით სავსე სიცოცხლის გზა განვლეს და მოწამეობრივი სიკვდილით აღესრულნენ. ნუთუ, ისინი შეიძლება აღიაროს მხოლოდ ქრისტემ მარადისობაში და უნდა უარყონ მისმა მოწაფეებმა დედამიწაზე? სახარებაში ვკითხულობთ: ერთხელ ქრისტესთან დაბრუნებულმა მოციქულებმა უთხრეს მას, რომ იხილეს კაცი, რომელიც ქრისტეს სახელით ახდენდა სასწაულებს და აუკრძალეს ამის ჩადენა. ამის საპასუხოდ ქრისტემ თქვა: „ნუ უკრძალავთ, რადგან ვერავინ, ვინც ჩემი სახელით ახდენს სასწაულს, აგრე იოლად ვერ იტყვის ჩემს ძვირს“ (მარკ. 9:39).
რას გვასწავლის ეკლესიის ისტორია ერესების შესახებ?
ეკუმენიზმის გაჩენამდე სულ მცირე ოცი წლით ადრე მიტროპოლიტმა ანტონ ხრაპოვეცკიმ, რომლის ხსოვნასაც არ შევურაცხვყოფთ, თუკი მას ინტეგრისტად დავახასიათებთ, გამოაქვეყნა სტატია, სადაც დასვა კითხვა: რატომ იცვლებოდა საუკუნეთა განმავლობაში ეკლესიის დამოკიდებულება ერესებისადმი აკრიბიიდან იკონომიისაკენ*?
[*] აკრიბია და იკონომია - ორი მიდგომა საეკლესიო კანონთა გამოყენებისადმი. აკრიბია - წესების ზუსტად შესრულების მოთხოვნა. იკონომია - კანონის მოთხოვნათა შერბილება ან გაუქმება. იკონომია ეფუძვნება თვალსაზრისს, რომლის მიხედვით საეკლესიო დისციპლინის კერძო, ინდივიდუალური საკითხები უნდა გადაწყდეს ღვთის მიერ კაცობრიობის ცხოვნების საერთო გეგმის კონტექსტში და კანონის ზუსტად შესრულების მოთხოვნა არ უნდა იქცეს ადამიანისთვის დაბრკოლებად ცხოვნების გზაზე.
ყველაზე მარტივი, ყველაზე ცინიკური პასუხი იქნებოდა, დარდით და სირცხვილით აღვსილებს განგვეცხადებინა, რომ მორწმუნეთა დოგმატური ცნობიერება შესუსტდა და მათ ძალა აღარ შესწევდათ მკაფიოდ გაერჩიათ ერთმანეთისაგან ჭეშმარიტი და ცრუ; ცრუ მათ უკვე აღარ აღშფოთებდათ და ისინი სულ უფრო იოლად ურიგდებოდნენ ცდომილებებს, რომლებიც, იმასთან ერთად, რაც სულ უფრო უჩლუნგდებოდათ ღვთისა და ჭეშმარიტების გრძნობა, მათ თვალში სულ უფრო ფარდობითი ხდებოდა... ასეთი თვალსაზრისის გაზიარება ეკლესიაში სულიწმინდის ყოფნისა და გამუდმებული ქმედების უარყოფას ნიშნავს, რაც ეკლესიის უარყოფაა.
მიტროპოლიტი ანტონი მიიჩნევდა, რომ უფრო მართებულია მეორე განმარტება, რომელიც, ჩემი აზრით, ერთდროულად გამოხატავს როგორც მართლმადიდებლობის ისტორიულ სიბრძნეს, ისე ეკლესიის დოგმატურ სიბრძნეს: ეკლესია არასოდეს არ მიმართავდა მთელ ყურადღებას მხოლოდ ბოროტებისკენ, შეცდომისკენ; ეკლესია ძრწოლით მიუთითებდა ბოროტებასა და შეცდომაზე. მაგრამ ყოველთვის მეტად გულისხმიერი იყო გამოცხადებული ჭეშმარიტების იმ ნაწილისადმი, რომელიც მისგან განდგომილთა მოძღვრებაში ან პრაქტიკაში განაგრძობდა სიცოცხლეს: „ და ნათელი ბნელში ნათობს, და ბნელმა იგი ვერ მოიცვა“ (იოან. 1:5). ეკლესია ზრუნავდა არა მხოლოდ თავისი მოძღვრების ან ქრისტიანული ცხოვრების სიწმინდეზე, არამედ თავისი გზააბნეული შვილების ცხონებაზეც. ერთ-ერთმა სასულიერო მწერალმა ისიც კი თქვა, რომ იმ წუთში როცა თვით ყველაზე ბოროტი ერეტიკოსი თავის გზააბნეულ ცხვართა სამწყსოს სახარებას უკითხავს, იგი ღვთის სიტყვას ახმიანებს და ჭეშმარიტებაში მყოფობს.
მართლმადიდებლობა უკომპრომისო სიმკაცრით ეპყრობოდა პირველ ერესებს, რადგან ისინი უარყოფდნენ თავად საფუძვლებს რწმენისა: ქრისტეს ღმერთობას, მის ადამიანობას, ღვთის მოწამეობას და ჩვენი ცხოვნების საიდუმლოს. მაგრამ ყოველი შემდგომი ერესი სულ უფრო სრულად ინარჩუნებდა მართლმადიდებლურ შინაარსს, რომელთაც სულ უფრო მეტად ძალუძდა დოგმატურად და სულიერად გაერთიანებულ თემთა ცხოვნება და განდგომილებაში მიჰქონდა იგი? ეკლესია, რაკიღა ხედავდა ღვარძლში იფქლს, ამ გზააბნეულ თემებს სულ უფრო მეტი თანაგრძნობით ეპყრობოდა. არ შეიძლება ერთმანეთს გაუთანაბრო, ერთგვარი დამოკიდებულება გქონდეს რომის კათოლიკური ან პროტესტანტული ცდომილებისა და გნოსტიკური, არიანული ან მანიქეველური წვალებისადმი.
ადრეულ სასულიერო ლიტერატურაში და წმიდათა ცხოვრებებში გვხვდება ამ თვალსაზრისთა დამადასტურებელი საბუთები, რომლებიც შესაძლოა სადავო იყოს წმინდა ისტორიული თვალსაზრისით, მაგრამ სამაგიეროდ გვიმჟღავნებს მოვლენებისადმი ეკლესიის დამოკიდებულებას. აი, საეკლესიო გადმოცემიდან მოხმობილი ორი ნიმუში.
ერთი კაცი, რომელმაც უცოდინრობით თავი ერეტიკოს მღვდელს მოანათვლინა, შემდეგ ნათლობის მისაღებად მართლმადიდებელ ეპისკოპოსთან მივიდა. შეცდომის თავიდან ასაცილებლად ეპისკოპოსმა ერეტიკოს მღვდელს უხმო, რათა დარწმუნებულიყო, რომ ნამდვილად მან ჩაატარა ნათლობა. მღვდელის დანახვისას მოსანათლად მოსულმა შეჰყვირა: „არა, ამ ადამიანს არ მოვუნათლივარ! მე სხივოსანი ანგელოზი მნათლავდა, ხოლო ეს კაცი, ვიდრე ვინათლებოდი, ორ ეშმაკს ჰყავდა ეკლესიის კუთხეში შებორკილი...“
მეორე მოთხრობა: ერთი წმინდან მცხოვრები, მაგრამ გაუნათლებელი მღვდელი რომელიღაც იმჟამინდელ ერესს მიემხრო, მისი დიაკვანი კი ჭეშმარიტი რწმენის ერთგული დარჩსა. ის შეშფოთებული იყო, რომ ასეთი ღვთისმოშიში და წმინდა ადამიანი, ცთომილებაში ცხოვრობდა და, დიდი ხნის ყოყმანის შემდეგ, თავისი გულისტკივილი მღვდელს გაუმხილა. „შეუძლებელია, მართალი იყო, - უთხრა მღვდელმა, - რადგან წირვას ჩემთან ერთად ყოველთვის აღასრულებს ორი ანგელოზი, ხოლო ისინი ერეტიკოსთან ერთად არ მიიღებდნენ მონაწილეობას მღვდელმსახურებაში! მოდი, ანგელოზებს დავეკითხები“. მეორე დღეს მღვდელმა, წმინდა ძღვენთა კურთხევის შემდეგ წირვა შეწყვიტა და ანგელოზებს ჰკითხა - მართალია თუ არა, რომ იგი ცდომილებაში იმყოფება? „მართალია“ - უპასუხეს ანგელოზებმა. „ადრე რატომ არაფერი მითხარით, ერეტიკოსად რატომ მაცხოვრეთ?“ – „კი მაგრამ, წირვას ჩემთან ერთად როგორღა აღასრულებდით?“ - შეჰყვირა საბრალო მღვდელმა. – „ღმერთი ხედავს შენი გულის სიწმინდეს და ამიტომ შენს ლოცვებსა და შენს მსხვერპლს შეიწირავს“ - უპასუხეს ანგელოზებმა.
ნეტარი ავგუსტინეს სიტყვებია: „ბევრნი არიან ისეთნი, ვინც თავს ამსოფლად ეკლესიისთვის უცხოდ მიიჩნევს, მაგრამ საშინელი სამსჯავროს დღეს აღმოაჩენს, რომ თურმე მისი მოქალაქე ყოფილა; ვაი, რომ, ბევრნი არიან ისინიც, ვინც თავს ეკლესიის წევრებად თვლის, მაგრამ გაიგებს, რომ უცხო ყოფილა მისთვის“.
ამგვარად, იმისთვის, ერეტიკოსი რომ იყო, საჭიროა ან ქრისტიანი იყო, ან გსურდეს ქრისტიანად ყოფნა! სხვა შემთვევაში კი ან წარმართი ხარ ან ქრისტიანობისაგან განდგომილი.
ქრისტე თავისიანებად აღიარებს არა იმათ, ვინც ამბობდა „უფალო! უფალო!“ და არც იმათ, ვინც ამბობდა „შენს წინაშე ვჭამდით და ვსვამდით“, არამედ იმათ, ვინც ღვთის ნებას აღასრულებდა (ლუკ. 13:25-27).
რა არის მართლმადიდებლობა და რაში მდგომარეობს „ეკლესიის პარადოქსი“? როგორ ურიგდება ერთმანეთს, ერთი მხრივ, აბსოლუტი, რომელიც ვერანაირ კომპრომისს ვერეგუება და, მეორე მხრივ, „ქმნადობა“, მაცხოვარი ღმერთის თანდათანობითი გამარჯვება დაცემულ სოფელზე?
ერთხელ, საუბრისას მამა სოფრონიმ მითხრა: „ვერავინ გაბედავს მართლმადიდებელი უწოდოს საკუთარ თავს ამ სიტყვის აბსოლიტური მნიშვნელობით, რადგან მართლმადიდებლად ყოფნა ნიშნავს იცნობდე ღმერთს ისეთს, როგორიც იგი არის და ემსახურებოდე და თაყვანს სცემდე მას ისე, როგორც ამას მისი სიწმინდე იმსახურებს“. ამ თვალსაზრისით, ჩვენ ერთდროულად ვიმყოფებით in partia და in via: ნავსაყუდელშიც და გზაშიც. ყველაფერი ქმნილია თვით ღვთის მიერ და ქრისტეში; მაგრამ ყველაფერი არ არის დასრულებული არც ჩვენში და არც სამყაროში. „ეკლესია წმინდანთა კრებული როდია; ეს არის მონანიე ცოდვილთა თავშესაყარი“. ხოლო მონანიე ნიშნავს „ღვთის მიმართ მღაღადებელ: „უფალო, მიხსენ მე“. როგორც ევედრებოდა პეტრე, როცა ქარიშხლის დროს იხრჩობოდა (მათ.14:30). განა მართებული არ იქნება დავასკვნათ, რომ იქ, სადაც არის ღვთის შეცნობა, არის სულიწმინდით ქრისტეს აღიარება უფლად (1 კორ. 12:3). სადაც სიცოცხლეს და სიკვდილს სწირავდნენ უფალს, იქ მყოფობს მართლმადიდებლობა და, მაშასადამე, ეკლესიაც, როგორც სინათლე, დამაბრმავებელი ან მხოლოდ მოციმციმე, როგორც მაცოცხლებელი წყალი გვალვით გამოფიტულ მიწას რომ არწყულებს, როგორც საფუარი, მთელს ცომს ერთიანად რომ აფუებს, როგორც სისხლი, სხეულის ნაჯიჯგნ-ნაწამებ ქსოვილებში რომ იჭრება და სიცოცხლეს უბრუნებს მათ.
რაოდენ მტკივნეულია ბნელში მყოფი ნათელის ხილვა, მაგრამ რაოდენ სასიხარულოა ხედავდე, რომ ბნელმა ვერ მოიცვა იგი, მთლიანად ვერ დაფარა მისი ნათება! მართლმადიდებლობის გამარჯვება, რომელსაც დიდმარხვის დასაწყისში ვდღესასწაულობთ, არის ზეიმი უფლის გამარჯვებისა ჩვენზე და არა - მართლმადიდებელთა მიერ მოწინააღმდეგეთა ძლევისა. განა არ უნდა გვიხაროდეს, რომ სიკვდილის თესლთა შორის ჯერ არ გამქრალა ჩვენი თვალისთვის უხილავი, მაგრამ ღვთისთვის, მისი ანგელოზებისთვის და მისი წმინდანებისათვის ხილული ჩანასახი სიცოცხლისა, რომ მკვდარ, ლპობად ან მეტასტაზებმოდებულ იჯრედებს შორის სიცოცხლეს ინარჩუნებენ ჯანსაღი უჯრედები? განა უფრო მართებული არ იქნება, ცხოვნების ამ ჩანასახების არსებობით გამოწვეულმა სიხარულმა სძლიოს იმ ავადმყოფობის ნიშნების ხილვით გამოწვეულ აღშფოთებასა და ზიზღს, რომელმაც შეიძლება დაღუპოს ისინი, ვისთვისაც ქრისტემ იცხოვრა და მოკვდა? არქიეპისკოპოსი ალექსი დიუსელდორფელი ამბობდა, რომ ჭეშმარიტება, ცხოვნება, ეკლესია უსაზღვრო სამყაროში მოციმციმე სანთელს ჰგავს: ერთი შეხედვით, სანთელი სივრცის მხოლოდ უმცირესს ნაწილს ათბობს და ანათებსმ მაგრამ სამყაროს მთელ ამ უსაზღვრობაში სიბნელეს უკვე აღარ შეიძლება ეწოდოს სრული. მას შემდეგ, რაც ქრისტემ თავისი გამარჯვება მოიპოვა, წმინდა სული მყოფობს სოფელში - მოქმედი, სიცოცხლის მომცემი, ცხოვნებისკენ მომწოდებელი სული; იგი არ სტოვებს იმ ადამიანთა გულებს, რომლებიც ეძიებენ აბსოლუტურ ცოცხალ ღმერთს, რა სახელითაც უნდა მოიხსენიებდნენ მას, კვლავ და კვლავ აღვივებს ნაკვერცხლებს, რომლებიც ერესებისა და სქიზმების ქარიშხალთა მიუხედავად ისევე ბჟუტავენ და ზრუნავს რათა, რათა არ ჩაქრნენ ისინი.
აქ, შესაძლოა, დროული იყოს გავიხსენოთ ლ.ა. ზანდერის ერთ-ერთი საყვარელი მხატვრული სახე მისი უშიშარი, ბრძნული იმედით, რწმენითა და გაგებით აღსავსე წიგნიდან “Vision and Action”, რომელიც უსამართლო კრიტიკის საგანი გახდა. ავტორი განასხვავებს, იმ აზრით, რომლითაც მოციქული პავლე ლაპარაკობს სულთა განსხვავებაზე, „დაშორების“ სამ სტადიას: განხეთქილება, უძრაობა, დაახლოება.
იმ დროს როცა ორი მრწამსი შეეჯახება ერთმანეთს, მორწმუნეთა ორსავე საზოგადოებას მხოლოდ ერთმანეთის უარყოფა შეუძლია; მნიშვნელოვანი დაშორება ჯერ ვერ მოასწრეს, მაგრამ ერთმანეთისთვის უკვე ზურგი აქვთ შექცეული, სხვადასხვა ჰორიზონტისკენ იყურებიან და ურთიერთუაყოფის გარდა არაფერი ძალუძთ: ჯერ კიდევ ასე ახლოს მყოფნი, უკვე უსასრულო მანძილით დასცილდნენ ერთმანეთს, მზერა მზერას ვეღარ შეხვდება. ასე რომ, შეუძლებელია, ერთმა მეორეს თვალებში ჩახედოს, გული გადაუშალოს და მის გულში ჩაიხედოს.
გადის წლები უბრად ყოფნის, წვრილმანი წყენანი დავიწყებას ეძლევა; რჩება მხოლოდ განხეთქილების ნამდვილი მიზეზები და ამ მიზეზებზე მაღლა მდგომი ნება ანტაგონისტებისა, ღვთისა და მისი სიმართლის ერთგულნი დარჩნენ. მაშინ ანტაგონისტები შეიძლება მიბრუნდნენ ერთმანეთისკენ, დაინტერესდნენ: რა დაემართა ოდინდელ მეგობარს, რომელიც ახლა მხოლოდ ცდომილების სიმბოლოს წარმოადგენს? ნეტავ, რაღაც მაინც თუ შემორჩა თავისი უწინდელი მშვენიერებისაო? ჯერ უბრალო ცნობისმოყვარეობა ჩნდება, რომელსაც მოსდევს შეშფოთება: ვაი თუ, ეშმაკმა სძლია იმ ადამიანებს, რომლებიც თავს ქრისტეს მიმდევრებად მიიჩნევდნენ, რაოდენ მძიმეც არ უნდა ყოფილიყო მათი შეცდომები?.. ნისლში გაურკვეველი ფორმები ჩნდება, კვლავ ისმის ბგერები ნაცნობი ენისა, რომელიც ახლა უკვე გაუგებარია.
უძრაობის სტადიის შემდეგ კი საზოგადოებები ერთმანეთისკენ იწყებენ მოძრაობას. შესაძლოა, ამისკენ ცნობისმოყვარეობა უბიძგებდეთ; ან იქნებ - უფრო ამაღლებული გრძნობა: ზრუნვა „სხვის“ ბედზე, ჩნდება ურთიერთლტოლვა: ვინ ხარ? რად იქეცი განშორების საუკუნეთა მანძილზე? რა ისწავლე? რა გაიგე? მე როგორი ვარ შენს თვალში? შინიდან წამავალი ძე შეცთომილი ხარ, თუ უკვე შინისკენ მომავალი? ან იქნებ მარტოხელა ხარ? გაღატაკებული და დამცირებული? მამისეული სახლი ჯერ კიდევ გახსოვს? შეგრჩა კი უნარი, წარმოთქვა წმინდა სახელი მამა? მიაღწიე თუ არა სასოწარკვეთის იმ ზღვარს, როცა შეძლებ აღიარო საკუთარი შეცდომები და გადადგა ნაბიჯი, რომლის გარეშე ვერასოდეს გახდები კვლავ ის, ვინც ყოველთვის იყავი შენი მამისთვის: საყვარელი შვილი, გზააბნეული ცხვარი, მაგრამ აგრეთვე საწამებელი ჯვარი?
სწორედ ასე ეძებდნენ და პოულობენ ერთმანეთს ქრისტიანული კონფესიები. თუმცა, ჩვენ ჯერ კიდევ ძალიან შორს ვართ იმ ერთიანობისაგან, რომელზეც ამდენს ლაპარაკობენ. დოქტრინული სიფხიზლე არამართლმადიდებლურ სამყაროში მოდუნებულია, იქ ჯერ კიდევ მყარად არიან მიბმულნი სახარებასთან შეუთავსებელ კონცეფციებზე/პაპის პრიმატი და უცოდველობა; Filioque; დოქტრინული და სულიერი ანტიპალამიზმი; ეკლესიის „განშტოების თეორია“; ბედისწერა; ცხოვნება მხოლოდ რწმენის მეშვეობით/. და მაინც, არამართლმადიდებელი თემები თანდათან საკუთარ თავს ცნობენ მართლმადიდებლობაში. განა ეს უნდა გვიკვირდეს? ჩვენ ხომ მათი საკუთარი წარსული ვართ; მაშინ, როცა ისინი არ არიან არც ჩვენი „აწმყო“ და არც „მომავალი“.
ჩვენ ყურადღება უნდა მივაპყროთ სიცოცხლის ყლორტებს და შეგვეძლოს იმის განრჩევა, რა არის სხვა კონფესიებში დარჩენილი მაცხოვნებელი ჭეშმარიტებისგან, რა კიდევ - ერესის, სქიზმისა და განდგომისგან მოტანილი. უნდა გვახსოვდეს ორი რამ, რასაც ადვილად ვივიწყებთ ხოლმე: ჯერ ერთი, ძველი და ახალი ერესები სამართლიანად იქნა დაგმობილი, მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში პასუხგაუცემელი დარჩა მათი წარმომშობი ფილოსოფიური, საღვთისმეტყველო და მორალური პრობლემები; რადგან არც ერთი ცთომილება არ უშვია, უბრალოდ, ბოროტ ნებას, მეორე, არ უნდა დავივიწყოთ, რომ ჩვენ ერთმანეთისგან დაშორებულნი ვართ ენით, სიტყვათხმარებით; რომ ხშირად მონათესავე და თვით ერთგვარი გამოთქმებიც კი შეუთავსებლობამდე განსხვავებულ ცნებებს აღნიშნავს: აქ ცმოვანება ამახინჯებს შინაარსს.
ისიც არ უნდა დავივიწყოთ, რომ ჩვენ ადვილად და ბუნებრივად მივიჩნევთ ჩვენს რწმენას და მთლიანად პრაქტიკას მართლმადიდებლობის „ნორმად“ მაშინ, როცა ბევრი რამ ისეთი, რაც ძვირფასია ჩვენთვის, მხოლოდ ჟამისმიერია; უფრო მეტიც - აბსოლუტური რეალობის შემთხვევითი ადამიანური არეკვლაა.
საკმარისი იყო საჭურისს ქრისტე თავის მაცხოვრად ეღიარებინა, რათა იგი ნათლისცემის ღირსი გამხდარიყო (საქმე 8:26-39). ხომ არ მოვითხოვთ ჩვენ იმ ადამიანებისგან, ვისაც სურთ მამათა რწმენას დეაუბრუნდნენ, ბერძნები, რუსები ან კიდევ ვიღაც სხვა გახდნენ? ხომ არ მოვითხოვთ მათგან უფრო მეტს, ვიდრე იმ ხალხისგან, ვინც შობით არის ჩვენი ერთმორწმუნე? რამდენი სახელდებით მართლმადიდებელი ადამიანი ცხოვრობს ჯანსაღ რწმენასთან შეუთავსებელი ცრურწმენებით, სადღაც უბირობასა და წვალებას შორის მოქცეული და ეკლესიაში მხოლოდ საკუთარი ნათლობის, ქორწილისა და დაკრძალვის დღეს თუ მოხვდება, მაგრამ ისინი „სამართლიანად“ იმოწმებენ თავიანთ „მართლმადიდებლობას“, რათა მიიღონ ეკლესიური საიდუმლოებები, რომლებზეც ჩვენ სხვა კონფესიების ქრისტიანებს, სრულიად სამართლიანად, უარს ვეუბნებით? ხომ არ ვგმობთ თავად ჩვენ ჩვენი წესით ქრისტეს (რომ. 2:23-24), საქვეყნოდ ხომ არ უარვყოფთ ქრისტეს სახარებას, როცა მის მცნებებს უგულვებელვყოფთ. ხომ არ არის ეს ქრისტეს უარყოფა საქმით („ვინც ამბობს, ნათელში ვარო, მაგრამ სძულს თავისი ძმა, ბნელშია აქამდე“. იოან. 2:9)?
ეკლესია ერთიანია; დედამიწაზე ეს არის მართმადიდებელი ეკლესია, რომელსაც სიწმინდე შესძინა ჩვენი უფლის ღმერთკაცებრივი ბუნების სიწმინდემ, მისმა საიდუმლოებებმა; მაგრამ ამ სიწმინდეს ეკლესია თიხის ჭურჭლით ატარებს; უფალს ჭვრეტითი დუმილით იცნობს; საუკუნიდან საუკუნეს გადასცემს ეკლესია თავის მოწმობას სიტყვებით, რომლებიც, მართალია, ზუსტია ადამიანური ენის კვალობაზე, მაგრამ ყოველი სიტყვა უძლურია, რათა შევიცნოთ ღვთის არსება და უფლის გზები.
მოციქული პავლე თავისი დროის ეკლესიის შესახებ ამბობს, რომ იქ განხეთქილებაც საჭიროა, მაგრამ მხოლოდ იმისთვის, რათა გამოცდილნი გამოჩნდნენ (1 კორ. 11:19).
ეკლესია შეუმუსრავია და ჯოჯოხეთის ბჭენი ვერ სძლევენ მას, მაგრამ გზა, რომლითაც იგი მიემართება სულაც არ არის მარტივი: მჭვრეტელ სულთა წიაღში დაფარული ჭეშმარიტებების გამოხატვა ხდება მხოლოდ ხანგრძლივი და მტანჯველი ბრძოლის შემდეგ, რომელიც მიმდინარეობს მდუმარებასა და სიტყვას შორის: ერთი მხრივ, უსასრულოსა და მარადიულის, ხოლო მეორე მხრივ, სასრულსა და წარმავალს შორის. ეს არის ღვთის შემეცნება, რომელიც ძალიან ნელა, ყოველთვის ხელის ცეცებითა და ცთომილებათა შორის მიიკვლევს გზას. ეს არის სიბრძნე ღვთისა, რომლის მიტანა სოფელში ყველაზე უფრო გამოცდილთა ხვედრია. ამ დროს ადამიანის გონიერებამ თვინიერად და მორჩილად უნდა დაითმოს ადგილი ღვთიურ გონიერებას. ეს არის ადგილი გმირობისა, საკუთარი თავის უარყოფისა: „გაიგონე და ისმინე, ისრაელო“ (რჯლ. 27:9).
მკაცრად თუ ვიმსჯელებთ: მოციქულთა და მოწამეთა ეკლესიამაც გაიარა კრიზისები. ისინი გადაიჭრა, მაგრამ იყო დაძაბულობა და განყოფანი. ეკლესია მაინც ერთიანი დარჩა, უფალმა ძლევა მოიპოვა. განუყოფელ ეკლესიაზე ლაპარაკისას ჩვენ სწორედ იმ საოცნებო ეპოქას ვგულისხმობთ, როცა, ხმაურიან შეჯახებათა ნაცვლად, ხდებოდა ერთობლივი გადაჭრა პრობლემებისა და იჭვებისა. თუ როგორ უნდა ჩამოეყალიბებინათ ჭეშმარიტება ისე, რომ ამ ფორმულირებას ინტელექტის კრიტიკისთვის გაეძლო; როცა არსებობდა ღვთისმსახურთა დიდი და უდრტვინველი თვინიერება, რომელსაც ძალა შესწევდა არ აჩქარებულიყო, ფხიზელი გულისყური მიეპყრო ცოცხალი ყლორტებისთვის და არ ჩაეკლა ისინი; რომლის საზრუნავი იყო ცოდვილის გადარჩენა, შეცდომილი ძის შინ დაბრუნება. მოციქული პავლე ამბობდა, რომ თავის სულიერ შვილებს თავიდან რძით ზრდიდა და არა საჭმლით (1კორ. 3:2); რომ იგი ყველას ყველად ექმნა, რათა ეხსნა თუნდაც მხოლოდ ზოგიერთი (1 კორ. 9:22) იმათგან, ვისთვისაც ჯვარს ეცვა ქრისტე; მან ეს შეძლო, რადგან სწამდა ყველა კეთილი ნების ადამიანისა (რომ. 2:14) და მზად იყო თვითონ დაღუპულიყო, რათა ეხსნა თავისი ხალხი, ღვთის ერი გადარჩენილიყო (რომ. 9:3).
არა, ეკლესია არ არის განყოფილი: იგი ახლაც ისეთივე ერთიანია, როგორც წარსულში იყო. სისრულეს ჩვენ მართლმადიდებელ ეკლესიაში ვხედავთ, რამდენადაც ხილვის საშუალებას გვაძლევს „ქმნადობაში“ მყოფი დაცემული სოფლის ადამიანური გაუმჭვირვალობა. მაგრამ ეკლესიის საიდუმლო მის ხილულ საზღვრებს გარეთაც ვრცელდება.
არ შეიძლება ლაპარაკი, ერთი მხრივ ეკლესიაზე და, მეორე მხრივ, ქრისტიანულ სამყაროზე, მხოლოდ იმიტომ, რომ არამართლმადიდებლები არ ვამყოფოთ ილუზიაში, რომლისგანაც ისინი მას შემდეგ ფხიზლდებიან ხოლმე, როდესაც კარგად გაგვიცნობენ. თუმცა, ჩვენ თვითნაც უნდა გვახსოვდეს, რომ ღმერთი იდუმალ მიიკვლევს გზას ეკლესიიგან დაშირებულ მორწმუნეთა სულებსა თუ რელიგიურ გაერთიანებებში, ეკლესიისგან, რომელიც მიუხედავად ჩვენი უთანხმოებებიდან მომდინარე ყველა ცთუნებისა, არის და საუკუნოდ რჩება არა უდაბნოში მდგარ იზოლირებულ კოლონად, არამედ იმ სვეტად, რომელსაც ქვეყნიერების სიმძიმე აწევს ტვირთად, სვეტად ჭეშმარიტებისა.
გადმობეჭდილია წიგნიდან: სუროჟელი მიტროპოლიტი ანტონი, საუბრები რწმენასა და ეკლესიაზე, მოსკოვი, 1991, გვ. 259-274, (რუსულად).
