ვაგრძელებთ პუბლიკაციების გამოქვეყნებას ეკუმენიზმის თემაზე. ამჟამად გთავაზობთ თეოლოგის ლევან აბაშიძის სტატიას „მართლმადიდებლობა და ეკუმენიზმი“, რომელიც გამოქვეყნდა ბიბლიურ-თეოლოგიური ინსტიტუტის ვებ გვერდზე.
ავტორმა ნება დაგვრთო სტატია განგვეთავსებინა ჩვენს ბლოგზე.
წყარო: ბიბლიურ-თეოლოგიური ინსტიტუტის ვებ გვერდი.
მე შემოგთავაზებთ, კიდევ ერთხელ ერთად დავფიქრდეთ: როგორ უნდა გავიგოთ სხვადასხვა ქრისტიანული კონფესიები ანუ აღმსარებლობები, როგორია მათ შორის ურთიერთობა და კერძოდ, როგორი უნდა იყოს ურთიერთობა მართლმადიდებლობასა და სხვა კონფესიებს შორის.
ეს მნიშვნელოვანი საკითხია. ჩვენს საზოგადოებაში დღეს არის ორი ბანაკი, რომელთაგან ერთი მომხრეა ფართო ეკუმენური კავშირებისა და ურთიერთობებისა, რადგან ეს მიაჩნია გონებაგახსნილობისა და პროგრესულობის განუშორებელ ატრიბუტად, ხოლო მეორე მასში ხედავს მხოლოდ საფრთხეს ჭეშმარიტი ეკლესიისა და ჭეშმარიტი ქრისტიანობისათვის და მომხრეა, მართლმადიდებელი ეკლესია სრულად გაემიჯნოს ყოველგვარ ეკუმენიზმს.
ინტერესისა და აზრთა სხვადასხვაობის არსებობა თავისთავად არ არის ცუდი, ის შეიძლება იყოს ნიშანი ცოცხალი რწმენისა, როდესაც ეკლესიის თითოეული წევრი სულაც არ არის გულგრილი ეკლესიის, როგორც ერთი მთლიანი ორგანიზმის, მდგომარეობის მიმართ. ბევრად უარესი იქნებოდა, საზოგადოებას და კერძოდ, მორწმუნეებს სრულ ინდიფერენტულობა რომ გამოევლინათ ეკუმენიზმის მიმართ და იგი მხოლოდ უმაღლესი იერარქიის საზრუნავი ყოფილიყო.
ოპონენტების პოზიციებს შეიძლება დადებითი საწყისი მოტივაციები ჰქონდეთ. ერთი მხარე იცავს ეკლესიას ეკუმენიზმისგან, ვინაიდან გულწრფელად მიაჩნია, რომ ეს მოძრაობა დიდ საფრთხეს წარმოადგენს მისთვის, ხოლო მეორე მხარეს, შესაძლოა ასევე გულწრფელად, აწუხებს ეკლესიის მდგომარეობა, როდესაც მძაფრი ანტიეკუმენური პოზიციის გამო საქართველოს ეკლესია თვითიზოლაციისაკენ მიექანება, იზოლაციისაკენ არა მარტო სხვა კონფესიებისგან, არამედ თვით მართლმადიდებელ სამყაროში (თუნდაც იმიტომ, რომ სხვა ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიები არ იზიარებენ ამგვარ მკვეთრ ანტიეკუმენურ განწყობას).
სამწუხარო ისაა, რომ ამ ორ პოზიციას შორის არ არის დიალოგი, არამედ ორი მონოლოგი. ოპონენტები არ ცდილობენ გაიგონ ერთმანეთის. ჩემი მიზანია, გავუგოთ ჩვენს ოპონენტებს, გადავაქციოთ ორი მონოლოგი დიალოგად. გავბედავ იმის თქმას, რომ ჩემი გამოცდილების წყალობით ორივე პოზიცია მეტნაკლებად მესმის.
კონფესიათშორისი ურთიერთობა დაკავშირებულია ქრისტიანთა შორის ერთობასა და განსხვავებასთან დაკავშირებულ საკითხებთან. ეკლესიის უძველესი პრინციპის მიხედვით, ქრისტიანთა შორის უნდა იყოს: ”უმთავრესში - ერთობა, მეორეხარისხოვანში - განსხვავება, ყველაფერში - სიყვარული.”
1. უმთავრესში – ერთობა
დავიწყოთ იქიდან, რომ ქრისტიანობაში თვით ეკლესია რწმენის საკითხია. ”მრწამს... ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია...” _ აცხადებს მორწმუნე ქრისტიანი მრწამსის წარმოთქმისას. იმავე მრწამსს ერთობლივად წარმოთქვამს მთელი ეკლესია (კრებული) წირვისას. ამით ქრისტიანული ეკლესია განსხვავდება ნებისმიერი სხვა ერთობისაგან, რელიგიური ერთობების ჩათვლით. არცერთ მსოფლიო რელიგიაში არ არის ამ რელიგიის მიმდევართა ერთობა რწმენის საგანი!
თვით ქრისტიანთა რწმენის მიხედვით, მათი ერთობა (ეკლესია ბერძნულად კრებულს, შეკრებას ნიშნავს), არ არის ერთი რწმენის ადამიანთა უბრალო ერთობა. ეკლესია არის მორწმუნე ქრისტიანთა ერთობა, რომელზეც გადმოვიდა სულიწმიდა. შეგახსენებთ, რომ, ეკლესიის რწმენით, სულიწმიდის გადმოსვლა არ არის მხოლოდ ერთჯერადი მოვლენა, რაც დაახლოებით 1970 წლის წინ მოხდა. ეკლესია მარად სულთმოფენობაშია. სულიწმიდა მყოფობს ეკლესიაში ქვეყნიერების აღსასრულამდე და სწორედ ამიტომ არის ეკლესია ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო. ეს კი რწმენის საგანია, რწმენის, რომელიც არის ხილვა უხილავისა. თუ ეკლესია, როგორც ქრისტიანთა ერთობა და ორგანიზაცია, ყველასთვის ხილვადია, სულიწმიდის მყოფობა ეკლესიაში მხოლოდ რწმენის თვალით იხილვება.
ასევე რწმენის საკითხია კიდევ ერთი სიმბოლო _ ეკლესია როგორც სხეული ქრისტესი: ”თქვენ ხართ სხეული ქრისტესი, ხოლო ცალ-ცალკე მისი ნაწილები (ასონი)” (I კორინთ. 17,27).
ქრისტიანული რწმენის ეს საკითხები იმისათვის გაგახსენეთ, რომ მათი სწორი გაგება აუცილებელია კონფესიებს შორის ურთიერთობაზე მსჯელობისას. მორწმუნე ქრისტიანისთვის ეკლესიის, ეკლესიის ერთობის საკითხები რწმენის საკითხია და არა მხოლოდ ორგანიზაციული. მაგალითად, როდესაც ჩვენ გავიგებთ, რომ ზოგიერთი ჩვენი მართლმადიდებელი ძმა (ან და) დიდ ყურადღებას იჩენს, თუ რა ხდება ანტიოქიის ან შორეული ამერიკის მართლმადიდებელ ეკლესიაში, ლოცულობს თუ არა იქ მართლმადიდებელი სხვა აღმსარებლობის ქრისტიანებთან, ნუ ვიჩქარებთ, გავაკრიტიკოთ ის. ნუ ვიტყვით, რომ ეს ფუნდამენტალიზმი და ანტიეკუმენური ისტერიაა. თუ ყველა ქრისტიანი ერთი სხეულის ნაწილია, მაშინ ნუ გვიკვირს, რომ ვიღაცას აინტერესებს, რა ხდება ამ სხეულის სხვა ნაწილში, თუნდაც ანტიოქიაში. ეს მაგალითი იმისთვის მოვიტანე, რომ თავი ავარიდოთ ანტიეკუმენურად განწყობილ ადამიანთა უსაფუძვლო, დაუსაბუთებელ, ხელაღებით კრიტიკას და შევეცადოთ, გავიგოთ მათი პოზიცია. რა თქმა უნდა, მათი ინტერესი, მიდგომა და ქმედება შეიძლება არაჯანსაღი და არასწორიც იყოს. ეს კონკრეტული განხილვის საგანია და ამას ქვემოთ შევეხებით.
მრწამსში ნათქვამია, რომ ეკლესია არის ერთი. როგორ უნდა გავიგოთ მაშინ გამოთქმა _ ”ეკლესიათა დიალოგი” ან ”ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო”? ეკლესია ერთია თუ მრავალი. და თუ მრავალი ეკლესიის არსებობას დავუშვებთ, მაშინ სადღაა ჩვენი რწმენა ერთი ეკლესიისა?
რასაკვირველია, თუ სიტყვა ”ეკლესია” აღნიშნავს ადგილობრივ ეკლესიას ანუ გარკვეულ ადგილას მცხოვრები ქრისტიანების კრებულს, ამ მნიშვნელობით შეიძლება ეკლესიებზე მრავლობით რიცხვში საუბარი. მაგალითად, ახალი აღთქმის წიგნებში ნახსენებია რომის, თესალონიკის, კორინთოს ეკლესიები. ამ ეკლესიებს ერთი რწმენა და ერთი სული ჰქონდათ და ისინი ერთი წმიდა ეკლესიის ნაწილები იყვნენ. ამავე გაგებით ვამბობთ: საქართველოს, რუსეთის, სერბეთის ”მართლმადიდებელი ეკლესიები”, თუმცა მართლმადიდებელი ეკლესია ერთია.
პირველი და უმთავრესი გაგებით, ეკლესია ერთია (როგორც ერთია ქრისტე) და არ შეიძლება ის იყოს ორი ან მრავალი. ხოლო როდესაც ვამბობთ, რომ არის ეკლესიათა გაერთიანება (საბჭო)და მასში შედის სხვადასხვა ეკლესია, რომელთა შორისაც არ არის სარწმუნოებრივი ერთობა, მორწმუნე ქრისტიანს (არა მარტო მართლმადიდებელს) უჩნდება ბუნებრივი კითხვა ”ერთი წმიდა ეკლესიის” შესახებ. სად არის ეს ერთი ეკლესია?
მართლმადებლისთვის საკითხი შეიძლება ასე დაისვას: ან მართლმადიდებელი ეკლესია არის ეს ერთი ეკლესია? და მაშინ გაუგებარია, რატომ ვუწოდებთ სხვა გაერთიანებებს ”ეკლესიებს”. ან თუ ეკლესია უფრო ფართოდ უნდა გავიგოთ და მართლმადიდებელი ეკლესია მხოლოდ ერთი ნაწილია მისი (ე.წ. განშტოების თეორია), მაშინ გაუგებარია, რატომ არ არის ხილული ერთობა რწმენაში? ეს სრულიად ბუნებრივი კითხვებია. მათი იგნორირება შეუძლებელია ეკუმენური მოძრაობისთვის, ვინაიდან ეს ეხება სწორედ იმ მორწმუნეთა რწმენის(!) საკითხს, რომელთა შორის დიალოგისა და ერთობისკენაც არის მოწოდებული ეკუმენური მოძრაობა. ერთ-ერთ პასუხს ვპოულობთ ეკლესიათა მსოფლიოს საბჭოს მიერ შემუშავებულ დეკლარაციაში ”ეკლესია, ეკლესიები და ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო” (ტორონტოს დეკლარაცია):
”... მსოფლიო საეკლესიო საბჭოში ასევე მიიღებიან ის ეკლესიები, რომლებიც არ აღიარებენ სხვა ეკლესიებს ამ სიტყვის სრული და ჭეშმარიტი მნიშვნელობით” (ეკლესიის საზღვრები. თბილისი, 2000).
ამგვარად, მართლმადიდებელი ეკლესიის მონაწილეობა ეკუმენურ მოძრაობაში არ ნიშნავს იმას, რომ იგი რაიმე კომპრომისზე მიდის რწმენასთან მიმართებაში, როგორც ამას ეკუმენური მოძრაობის ოპონენტები წარმოადგენენ. მართლმადიდებელი ეკლესია თავისი მონაწილეობით არ აღიარებს ეკლესიებად სხვა ეკლესიებს ამ სიტყვის სრული და ჭეშმარიტი მნიშვნელობით. მართლმადიდებელი თეოლოგები ყოველთვის აღნიშნავენ, რომ მათთვის მრწამსისეული ”ერთი ეკლესია” მართლმადიდებელი ეკლესიაა.
ეკუმენისტური მოძრაობის მოწინააღმდეგეების ლოგიკა ხშირად არის ძალიან მარტივი და არადამაჯერებელი. ამის ნიმუშია სერბი სასულიერო პირის, იუსტინე კოპოვიჩის ნაწერები. თავის მკაცრ ანტიეკუმენურ ბრძოლას, სამწუხაროდ, ის ძალიან მარტივი არგუმენტებით ეწევა. ყოველი სტატიის პირველივე აბზაცში მოჰყავს სიტყვები, რომ ეკლესია არის ერთი, რომ მოციქულების დროიდან დაწყებული აკრძალული გვაქვს, მწვალებლებთან ერთად ვილოცოთ. შემდეგ მოდის მჭევრმეტყველება, თუ როგორ ირღვევა ეს ყველაფერი, რომ ეს დარღვევები საშინელებაა და მისთ. ჩვენში მსგავს არგუმენტაციას მიმართავენ, მსგავს ავტორებს კითხულობენ და სრულ იგნორირებას ახდენენ იმ მართლმადიდებელი სერიოზული თეოლოგებისა (ფლოროვსკი, ზიზიულასი და სხვ.), რომლებიც მონაწილეობას იღებდნენ კონფესიათშორის დიალოგში და ეკუმენურ მოძრაობაში. ამ მონაწილეობას თან ახლავს მართლმადიდებლური პოზიციის ღრმა ცოდნა და დაცვა. ამ ავტორთა ნაწერებში იკვეთება მართლმადიდებლურ ტრადიციაზე დაფუძნებული სერიოზული თეოლოგიური ნააზრევი, თუ როგორ და რა პრინციპებით შედის მართლმადიდებლური ეკლესია კონფესიათშორის დიალოგში. შევეცდები, მოკლედ გითხრათ ამის შესახებ.
როდესაც მართლმადიდებელი ეკლესიას ამბობს, ”მრწამს ერთი წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია”, ის გულისხმობს მართლმადიდებლურ ეკლესიას. მართლმადიდებელთა რწმენით, სწორედ ეს ეკლესია ინახავს შეუბღალავად და მთელი სისრულით ქრისტიანულ რწმენას. ამ რწმენით შედის ის დიალოგში სხვა კონფესიებთან, ხოლო თვით ეს დიალოგი აუცილებელია, სწორედ ეკლესიის ბუნებიდან გამომდინარე.
ეკლესიის უმთავრესი პრინციპი არის გახსნილობა მსოფლიოსათვის. ჩვენ გვახსოვს, რომ მკვდრეთით აღმდგარი იესო ეუბნება მოციქულებს: ”წარვედით და მოიმოწაფენით ყოველნი წარმართნი”, ანუ ყველა ერი (ხალხი). ეკლესიას უნდა ჰქონდეს სწორედ ამგვარი აქტიური მისიონერული მიმართება მის გარეთ არსებულ სამყაროსთან და არ იკავებდეს გარესამყაროს იგნორირების პოზიციას. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ყოველი ქრისტიანი აქტიური მისიონერია. ყველას და ყოველთვის არა აქვს დაკისრებული ქრისტიანობის ქადაგება, მაგრამ ეკლესია არ ივიწყებს თავის მისიას _ ღვთის სიტყვის გავრცელებას სიტყვით და საქმით. თუ მისიონერული იმპერატივი გაქრა, ქრისტიანობაც აღარ იქნება.
რას წარმოადგენს მსოფლიო ჩვენი ეკლესიის გარეთ? მართლმადიდებელი ეკლესიის გარეთ არის 6 მილიარდამდე ადამიანი და მათი თითქმის მესამედი ქრისტიანია! ქრისტიანი იმ გაგებით, რომ მათ აქვთ ქრისტიანული რწმენა. ისინი თავს ქრისტიანებს უწოდებენ, იმავე ბიბლიას კითხულობენ, რასაც ჩვენ და ხშირად იმისათვის, რომ გავერკვეთ, თუ რა განსხვავებაა ჩვენს შორის, სერიოზული საღვთისმეტყველო განათლებაა საჭირო. მართლმადიდებელ ეკლესიას აუცილებლად უნდა ჰქონდეს გარკვეული პოზიცია ამ კონფესიათა და ქრისტიანთა მიმართ. მათი სრული იგნორირება და საკუთარ თავში ჩაკეტვა ეკლესიის სიკვდილია, ვინაიდან იგი უმთავრესი პრინციპის _ მსოფლიოსათვის გახსნილობის, მისიონერობის პრინციპის უარყოფა იქნებოდა.
სამწუხაროდ, ეკლესიის ზოგიერთ წარმომადგენელს მარტივი და პრიმიტიული პასუხი აქვს ამ პრობლემაზე. მათი მიდგომა ასეთია: ჩვენ გვაქვს ერთადერთი ჭეშმარიტი ეკლესია, ყველა დანარჩენი კონფესია არის მწვალებლობა და მათში არ არის არც ჭეშმარიტება და არც ცხონება. მათთან მიმართება უნდა იყოს ისეთი, როგორიც წარმართებთან. ისინი ხელახლა უნდა მოვაქციოთ ქრისტიანობაზე, ხოლო ვინაიდან ეს ძნელი და თითქმის შეუძლებელია, სჯობს თავი დავანებოთ. თუ უნდათ მოვიდნენ, მონანიონ ცოდვები და ჩვენ მათ მივიღებთ ჭეშმარიტი ეკლესიის წიაღში.
სამწუხაროდ, ამასაც არ სჯერდებიან და უკლებლივ ყველა არამართლმადიდებელ კონფესიას წარმოაჩენენ, როგორც მტრულ და საშიშ ძალას, რომელსაც სურს ჩვენი ეკლესიის წევრთა გადაბირება და ჩვენი ეკლესიის მოსპობა.
ამგვარი თავდაცვით პოზაში მდგომი და შეშინებული ადამიანის პოზიცია არც სწორია და არც სარგებლობის მომტანი. იგი თვით მართლმადიდებელი ეკლესიის ტრადიციას ეწინააღმდეგება და ამ ეკლესიას უქმნის საფრთხეს.
წარმოგიდგენთ ერთ მაგალითს იმის საჩვენებლად, თუ როგორი უნდა იყოს მიმართება სხვა ქრისტიანულ კონფესიებთან. მართლმადიდებლები მიმართავენ ანგლიკანებს:
”მოგმართავთ თქვენ, დიდ ბრიტანეთში მყოფნო, ქრისტეს მიერ საყვარელნო არქიეპისკოპოსნო, ეპისკოპოსნო და ყოველნო პატივდებულნო დასნო, და გისურვებთ ყოვლად სრულ მადლსა და ღვთისმიერ ცხონებას” (საღვთისმეტყველო კრებული, 3, 1988).
ცხადია, ასე მიმართავენ მხოლოდ ქრისტიანები ქრისტიანებს. ეს არ არის ჩვენი დროის ეკუმენური მოღვაწეების ტექსტი, ეს აღმოსავლეთის პატრიარქთა (კონსტანტინოპოლის, ანტიოქიის, იერუსალემის...) წერილია ანგლიკანების მიმართ, რომელიც თარიღდება XVIII საუკუნის დასაწყისით! როგორც ხედავთ, აღმოსავლეთის პატრიარქები სრულიადაც არ განიხილავენ ანგლიკანებს როგორც მწვალებლებსა და წარმართებს. ისტორიული ფონი რომ განვიხილოთ, ამ პატრიარქებს დალხენილი ცხოვრება არ ჰქონიათ. ისინი ცხოვრობდნენ ოსმალეთის იმპერიაში საკმაოდ მძიმე სიტუაციაში და ხელისუფლება მართლმადიდებელი ეკლესიის დასავლეთთან კონტაქტებს კარგი თვალით არ უყურებდა.
ამგვარი დამოკიდებულება ანგლიკანურ ეკლესიასთან ბუნებრივი და გასაგებია. ანგლიკანური ეკლესია, ისევე როგორც რომის კათოლიკური ეკლესია (რომელსაც იგი გამოეყო), სარწმუნოებრივად ახლოს იყო მართლმადიდებელ ეკლესიასთან. გარდა ამისა, იმხანად ანგლიკანურმა ეკლესიამ (განსხვავებით კათოლიკურისგან) გამოავლინა დიდი ინტერესი და კეთილგანწყობა მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ და სურვილი, აღმდგარიყო საეკლესიო ერთობა.
დღეს მსგავსი სიტუაციაა დასავლეთის ეკლესიებში. მათ გამოხატეს არათუ კეთილგანწყობა, არამედ სრული აღიარება მართლმადიდებელი ეკლესიისა, როგორც ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესიისა, და გულწრფელი სურვილი, აღდგეს საეკლესიო ერთობა. ასეთ შემთხვევაში, რასაკვირველია, მართლმადიდებელმა ეკლესიამ, თუ ის საკუთარ ტრადიციას მისდევს, ასევე კეთილგანწყობა, ინტერესი უნდა გამოავლინოს და დიალოგში ჩაებას. სწორედ ამას აკეთებს მართლმადიდებელი ეკლესია ეკუმენური მოძრაობის ფარგლებში.
რასაკვირველია, ეკუმენური მოძრაობის კონკრეტული ფორმები შეიძლება ჩვენი კრიტიკის საგანი იყოს. სერიოზული და კონსტრუქციული კრიტიკა გაისმის მართლმადიდებელ ეკლესიაში. ამგვარი კრიტიკის მიზანი კონფესიათშორისი დიალოგის სწორი მიმართულებით წარმართვაა და არა მისი სრული უარყოფა. დიალოგზე უარის თქმა და განურჩევლად ყველა კონფესიის წარმომადგენელთა მწვალებლებად მოხსენიება მართლმადიდებლურ ეკლესიას არ შეეფერება. ამგვარი ქმედება განხეთქილებაში მყოფ (სექტანტურ) მართლმადიდებლურ ჯგუფებს უფრო ახასიათებს, ისეთებს, როგორიც ბერძენი მეძველსტილენი ან რუსული კატაკომბური ეკლესიაა.
აღმოსავლეთის პატრიარქთა წერილს დავუბრუნდეთ. მათ მიერ გაგზავნილი ქრისტიანული სარწმუნოების ვრცელი განმარტება მნიშვნელოვანი საბუთია მართლმადიდებელი სარწმუნოების გადმოცემისა. საინტერესოა, რომ საქართველოს ეკლესიის ანტიეკუმენურად განწყობილი წარმომადგენლები აქტიურად იყენებენ მას. მაგალითად, როდესაც არქიმანდრიტი რაფაელ კარელინი ცდილობს, დაამტკიცოს, რომ ყველა, ვინც მართლმადიდებელ ეკლესიაში არ არის მონათლული, უეჭველად ჯოჯოხეთში ხვდება (მოუნათლავი ჩვილი ბავშვებისა და დედის მუცელში გარდაცვლილთა ჩათვლით), ის წერს: ”მართლმადიდებელი ქრისტიანისათვის ჭეშმარიტების ორიენტირად წყაროებს წარმოადგენს ე.წ. სიმბოლური წიგნები – სარწმუნოების აღმსარებლობის ნიმუშები, რომლებიც მიღებულია მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ. ამჟამად ასეთ წიგნებად შეგვიძლია დავასახელოთ: ”აღმოსავლეთის პატრიარქთა პასუხები ანგლიკან ღვთისმეტყველთა შეკითხვებზე...” (მრევლი, 2, 1999). სამწუხაროდ, თვით არქიმანდრიტი რაფაელი არ მისდევს აღმოსავლეთის პატრიარქების სულისკვეთებას როგორც აღნიშნულ წერილში, ისევე კათოლიკურ ეკლესიაზე თავდასხმისას (”ლიტერატურული გაზეთი”, 4.01.2002).
2. მეორეხარისხოვანში – განსხვავებები
მნიშვნელოვანი თემაა კონფესიათა შორის განსხვავებათა ბუნების საკითხი. რა განსხვავებაა მნიშვნელოვანი ერთობის აღდგენისათვის და რა არა? რა განსხვავების დაძლევაა აცილებელი ერთობის აღდგენისათვის?
მრავალი განსხვავება, იქნება ეს ტრადიციები, რიტუალები, არქიტექტურა, მხატვრობა და ა.შ. არ არის ქრისტიანული ერთობისათვის დამაბრკოლებელი. ქრისტიანობა მრავალფეროვნებას არასოდეს უარყოფდა. პირიქით, ქრისტიანული ერთობა მრავალფეროვნებას გულისხმობს. ერთია სული (სულიწმიდა), ხოლო მრავალია მისი გამოვლინება (ნიჭი ანუ საჩუქარი). ეკლესიათა გაერთიანებისას, რაც მომხდარა წარსულში და შეიძლება მოხდეს მომავალშიც, მნიშვნელოვანია, ორივე მხარე დარწმუნდეს, რომ მათში ერთი რწმენა და შესაბამისად, ერთი სულია (სულიწმიდა). ფორმათა და რიტუალთა უნიფიცირება საჭირო არ არის.
სამწუხაროდ, ხშირად ეს არ ესმით მართლმადიდებლობის დამცველებს. დავისა და კამათის დროს მათ არგუმენტაცია ტრადიციათა იმგვარ განსხვავებაზე იყო კონცენტრირებული, რომელიც არ არის მნიშვნელოვანი ერთობისთვის. მაგალითად, როგორ პურზე უნდა მოხდეს წირვა, გაფუებულზე თუ გაუფუებელზე, ან როგორი წვერი უნდა ჰქონდეს მღვდელს, გაკრეჭილი თუ მოშვებული. ეს არის ტრადიციის, ფორმისა და რიტუალის საკითხები. ისინი პირველი საუკუნიდან მყლებული განსხვავებული იყო და ეს ერთბას ხელს არ უშლიდა. თვით 1054 წლის განხეთქილება აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ეკლესიებს შორის იმგვარი არგუმენტებით იყო დასაბუთებული, რომ ყველა მათგანი ბუნებრივად მოხსნილია (მაგ. შესაწირი პურის შესახებ).
როგორი იქნება ეკლესიათა ურთიერთობა გაერთიანების შემთხვევაში, თუკი ეს მოხდა? ზემოთ აღნიშნულ წერილში აღმოსავლეთის პატრიარქები წერენ: ”თუკი დაგვეთანხმებით ჩვენ, შეიწყნარებთ მოძღვრებას, რომელსაც ამჯერად გამცნებთ, ყოველმხრივ ვიქნებით გაერთიანებულნი და აღარავის ხელეწიფება ჩვენი გაყოფა. რაც შეეხება დანარჩენ ჩვეულებებსა და საეკლესიო წეს-განგებებს, ჟამისწირვის აღსრულების სახეს, ღვთის წყალობით ერთიანობის მიღწევის შემდეგ ამას ადვილად და მარჯვედ მოევლება, ვინაიდან, როგორც საეკლესიო-ისტორიული წიგნები გვამცნობენ, ზოგიერთი ჩვეულება და წეს-განგება სხვადასხვა ადგილას და სხვადასხვა ეკლესიაში ექვემდებარებოდა და დაექვემდებარება ცვალებადობის კანონს, ხოლო განუყოფელობა და ერთსულოვნება რწმენაში ჰგიეს უკუნისამდე.”
მივაქციოთ ყურადღება! აღმოსავლეთის პატრიარქები არ ამბობენ, რომ ისინი უკარნახებენ ინგლისის ეკლესიას, თუ როგორი წეს-განგება უნდა იყოს მათთან. ისინი სულაც არ მოითხოვენ ბიზანტიური წესის (ღვთისმსახურება, ხატწერა და მისთ.) დანერგვას ინგლისის ეკლესიაში, თუმცა ეს ფორმები უნივერსალური გახდა მთელი აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესიებისთვის. ქრისტიანული ტრადიციის ერთგულნი, ისინი ეძებენ სულიერ ერთობას, რაც საერთო რწმენაში გამოიხატება.
3. ყველაფერში სიყვარული
თუ ჩავუღრმავდებით ეკლესიის ტრადიციას, აღმოვაჩენთ, რომ ეკლესიის მიდგომა განდგომილებთან და მწვალებლებთან თავმდაბლობითა და სიყვარულით გამოირჩეოდა.
ეკლესიის უდიდესი მასწავლებელი, წმიდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი ამბობდა: „ჩვენ ვეძიებთ არა გამარჯვებას, არამედ ძმათა დაბრუნებას, რომელთაგან განშორება გვტანჯავს ჩვენ“.
ეს არის უმთავრესი კრიტერიუმი იმისა, თუ რამდენად სწორია მართლმადიდებლობის დამცველის პოზიცია. ის უნდა წუხდეს იმის გამო, რომ ქრისტიანული ეკლესია გაიხლიჩა, რომ პირველ ათასწლეულის ერთობის შემდეგ, თითქმის ათასი წელი მართლმადიდებლობა მხოლოდ აღმოსავლეთშია. მაგრამ, თუ წუხილის ნაცვლად ცუდად შენიღბული სიხარული და თვითკმაყოფილება იგრძნობა საკუთარი აღმატებულობის გამო, ეს ზუსტი ნიშანია იმისა, რომ ამ ადამიანის მიმართება არ არის სწორი.
მწვალებელთა და განდგომილთაა მიმართ IV-V საუკუნეებში მიღებული ტექსტების მექანიკურად გადმოტანა დღევანდელ პირობებში ასევე უმართებულოა. ამ ტრადიციას, ისევე როგორც ნებისმიერ საეკლესიო ტრადიციას, სწორი გაგება და გათავისება სჭირდება.
ისევ მაგალითს გავიხსენებ: მე ვიყავი წმინდა ნინოს გზით მსვლელობის მონაწილე, როცა ის მოეწყო პირველად _ 1989 წელს. ჩვენ შევდიოდით სხვადასხვა _ სომხურ და ქართულ სოფლებში. აქ არაფერი იცოდნენ ქრისტიანობის შესახებ, სახარებაზე საერთოდ არ ჰქონდათ წარმოდგენა. ერთადერთი, რაც იცოდნენ, იყო ის, რომ ისინი ქრისტიანები არიან. რასაკვირველია, ვესაუბრებოდით ელემენტარულზე, რისი თქმაც შეიძლებოდა ერთ დღეში. მე ვფიქრობდი იმის შესახებ, რომ ხვალ-ზეგ გაიხსნება ეკლესიები. ერთი სოფელი იქნება მართლმადიდებლური და მეორე, როგორც თვითონ უწოდებენ, სომხური მართლმადიდებლური ანუ, როგორც ჩვენ ვამბობთ, გრიგორიანული. ისინი გახდებიან ერთმანეთისათვის მიუღებელი კონფესიების წევრები. შეიძლება ითქვას, რომ ერთმანეთისათვის იქნებიან მწვალებლები, როგორც ეს იყო ისტორიის განმავლობაში. განსხვავება ამ ორ ტრადიციას შორის იმდენად რთულია, რომ ჩვენი მღვდლების უმეტესობაც კი სწორად ვერ აგიხსნით მას. ეს საკმაოდ რთული თეოლოგიაა, რომლის ღრმად ცოდნაა საჭირო, რათა ჩავწვდეთ, გავიგოთ არსი მეხუთე-მეშვიდე საუკუნეებში განვითარებულ დავისა და კამათისა, რამაც მიგვიყვანა ამ განსხვავებამდე. ამით იმის თქმა მინდა, რომ ამ კონფესიებში ძალიან ბევრი რამ განსაზღვრულია არა იმით, რომ ადამიანმა გულით, გონებით მიიღოს სწორედ ეს სარწმუნოება, ეს კონფესია, ეს აღმსარებლობა, არამედ განპირობებულია ტრადიციით, იმით, რა გარემოში დაიბადე, აღიზარდე და მოხვდი.
სხვა მაგალითია აღმოსავლეთის ეკლესია, რომელსაც მართლმადიდებლები ასირიულ ნესტორიანულ ეკლესიას უწოდებდნენ (თუმცა ამ ეკლესიას ცოტა აქვს საერთო კონსტანტინოპოლის პატრიარქთან, მწვალებელ ნესტორთან). როდესაც დადგა საკითხი მართლმადიდებელ ეკლესიასთან მათი შესაძლო გაერთიანების შესახებ, გამოირკვა, რომ ამ ეკლესიას, მძიმე ისტორიული პირობების შედეგად, არც ერთი თეოლოგი არ ჰყავდა! ანუ, არიან ქრისტიანები, რომელთაც სწამთ იესო ქრისტე და სახარება, მაგრამ არ არის ადამიანი, რომელსაც შეუძლია ამ ეკლესიის რწმენის გადმოცემა, რომ გაირკვეს, რაში მდგომარეობს განსხვავება და თუ ის არსებობს, როგორ შეიძლება მისი გადალახვა. ასეთ პირობებში სრულიად გაუგებარია, რაში გამოიხატება მათი მწვალებლობა და რატომ არ შეიძლება მათი მიღება მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში. რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია მიიღებდა ასირიული ეკლესიას მართლმადიდებლობის წიაღში, რომ არა 1917 წლის კატასტროფა.
ერთ-ერთ ინტერვიუში მსოფლიო პატრიარქი ამბობდა: „მათი (გარკვეული კონფესიების) მიმდევრები დამაარსებლების იმდენად შორეული შთამომავლები არიან, რომ დიდი უსამართლობა იქნება, მათ მიმართ ვინმემ სიმკაცრე გამოიჩინოს.“ ამ უბრალო სიტყვებში მეტი სიმართლე და სიყვარულია, ვიდრე ეკუმენური მოძრაობის წინააღმდეგ დაწერილ მრავალ წიგნში.
* * *
თუ მართლმადიდებლებს მართლაც სწამთ, რომ მათმა ეკლესიამ მთელი სისრულით და შეუბღალავად შეინახა პირველი ეკლესიის ჭეშმარიტი რწმენა, მაშინ მათი ვალია, გაუზიარონ ეს სიმდიდრე სხვას და არ დაფლან მიწაში სახარებისეულ ბოროტი მონის მსგავსად. ამგვარი გაზიარება კი მხოლოდ დიალოგისა და კეთილგანწყობის პირობებშია შესაძლებელი და სრულიად შეუძლებელია აგრესიული თავდაცვითი (ან თავდასხმითი) პოლიტიკის პირობებში.
კონფესიათა შორის ურთიერთობის საბოლოო მიზანი ერთობის აღდგენა უნდა იყო. განხორციელდება ეს თუ არა, უკვე მეორე საკითხია და ის მხოლოდ ჩვენზე არ არის დამოკიდებული. საუბრის თემა არ შეიძლება იყოს კომპრომისები სარწმუნოების საკითხებზე. დიალოგის უმთავრესი თემა უნდა იყოს ერთმანეთის გაგება და იმ განსხვავებების გააზრება, რომელიც, ჩვენი აზრით, არსებობს.
ასეთი დიალოგი და განსხვავებების გადალახვის მცდელობა არ არის ახალი. მთელი ეკლესიის ისტორია, სამწუხაროდ, არის განხეთქილებების ისტორია და, საბედნიეროდ, ისტორია ამ განხეთქილებების დაძლევისა. ნებისმიერ საუკუნეში შეხვდებით არა მარტო განხეთქილებებს, არამედ მათი დაძლევის გზებსა და საშუალებებსაც. ავიღოთ აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ისტორია. ძალიან ხშირად, ათეულობით წლების განმავლობაში ისინი განხეთქილებაში იყვნენ ერთმანეთთან არ ჰქონდათ კავშირი, მაგრამ შემდეგ მომხდარა ერთობის აღდგენა. გაერთიანებისას არც ერთი მხარე არ მისულა მეორესთან პატიების სათხოვნელად, როგორც უძღები შვილი. ორივემ გადაწყვიტა, რომ მათ შორის არ ყოფილა განსხვავებები, ან ისინი მოიხსნა და თავდაპირველი ერთობა ბუნებრივად აღდგა.
ამიტომ, ერთი მხრივ, გაუმართლებელია მეტისმეტად ოპტიმისტური, ძალიან გაადვილებული, სწრაფად ერთობის მიღწევის იდეა. ის დაფუძნებულია თანამედროვე საერო კულტურიდან შეტანილი პოლიტიკური კორექტულობისა და ტოლერანტობის იდეაზე და რეალურად შეუძლებელია. მერე მხრივ კი, გაუმართლებელია სრული გაუცხოება სხვა კონფესიების მიმართ, თავდაცვასა და მათ კრიტიკაზე აგებულ რიტორიკა. ჩემი აზრით, არც ერთი და არც მეორე არ არ ეთანხმება ეკლესიის წმიდა გადმოცემას.
