არც თუ ისე დიდი ხნის წინ, საზოგადოებაში გავრცელდა ინფორმაცია აკაკი წერეთლის წმინდანად კანონიზების შესახებ. გთავაზობთ ფილოლოგისა და თეოლოგის, ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორის და სასულიერო აკადემიის პროფესორის - ედიშერ ჭელიძის სტატიას აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით.
ედიშერ ჭელიძე
აკაკი წერეთელი უდიდესი საერო მოღვაწეა. მადლიერმა ქართველმა ხალხმა არაერთგზის მხურვალედ გამოხატა თავისი განსაკუთრებული პატივისცემა პოეტისადმი და, დამსახურებისამებრ, მიაგო მას ყველა სახის უაღმატებულესი პატივი, რაც კი საერო მოღვაწეთაგანს ვისმე სააქაოში წილად ხვდომია.
აღნიშნულის მიუხედავად, აკაკი წერეთლის წმინდანად კანონიზება მართლმადიდებელ ეკლესიაში, თვით კანონიზების სპეციფიკიდან გამომდინარე, ცალკე განსახილველი საკითხია და განეკუთვნება უცვალებელი დოგმატიკის სფეროს, რაზეც გავლენას ვერ ახდენს ვერც პიროვნების საერო სახელგანთქმულობა, ვერც ავტორიტეტის მქონე პერსონათა პირადი გუნება-განწყობანი.
დოგმატური საზომი არის ერთი:
მართლმადიდებელ ეკლესიაში კანონიზებული წმინდანი, უპირველესად, ჭეშმარიტი სარწმუნოებრივი უზაკველობისა და მართლმადიდებლური აღმსარებლობისადმი თავდადების ნიშნით უნდა ხასიათდებოდეს და არა მარტოოდენ პატრიოტულ თუ საქველმოქმედო საქმეთა სიმრავლით, რაც, ცხადია, უცხო არ არის არც სხვა რელიგიური მრწამსის მქონე პიროვნებებისთვის ან თუნდაც ათეისტთათვის. ამასთან, ამათუიმ პირთან დაკავშირებით როდესაც, ვთქვათ, ასი ფაქტიდან ოთხმოცდაცხრამეტი მის ღირსებებზე მეტყველებს, მაგრამ ერთი ფაქტი ამის საწინააღმდეგოა, ამგვარი პირის კანონიზება არ ხდება. ამის მკვეთრი ნიმუშია თუნდაც თეოდორიტე კვირელი, რომელიც, ეფრემ მცირის სიტყვები რომ გავიმეოროთ, „მამად ღმრთისმეტყუელებისა“ არის შერაცხილი, მაგრამ იმ შემფასებლობითი გაუგებრობის გამო, რაც უკავშირდება თეოდორიტეს დამოკიდებულებას წმ. კირილე ალექსანდრიელისადმი და რაც თვით თეოდორიტემ წერილობით მოინანია, ეს ღირსეული მოღვაწე არ იქნა კანონიზებული.
გადავხედოთ ამ კუთხით აკაკი წერეთლის მემკვიდრეობას, რაც მრავალფეროვანია და წინააღმდეგობრივი. მართლაც, თუ, ერთი მხრივ, მთელი წყება შეგვიძლია მოვიძიოთ უძვირფასესი გამონათქვამებისა, უკეთ, სწავლა-მოძღვრებებისა, ერის ისტორიის, ქრისტიანული სარწმუნოების, ქართველი წმინდანებისა და სიწმინდეების შესახებ, რომელთა დიდი ნაწილი ცნობილია მკითხველისთვის, ნაწილი კი კვლავაც შესწავლა-გამომზეურებას მოელის (მისასალმებელი იქნება ამ კუთხით ინტენსიური კვლევა-ძიებითი მუშაობის გაშლა), მეორე მხრივ, ასევე ძალიან ხშირად, თავს იჩენს სრულიად საპირისპირო განსჯა-შეფასებანი, რომელთა მიჩქმალვა (განსაკუთრებით, მართლმადიდებელ წმინდანად კანონიზების პერსპექტივაში) ღვთის წინაშე უმძიმესი მკრეხელობა იქნებოდა.
კანონიზების ჟამს, პირველ რიგში და უმთავრესად, ყურადღება ექცევა იმის გარკვევას, წმინდანობის ხარისხის აღმატებულებასთან მიმართებაში ხომ არ არის რაიმე სერიოზული სარწმუნოებრივი ხარვეზი კანონიზებადი პიროვნების მოღვაწეობაში, რაც მას არ მოუნანიებია. ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს ისიც, რომ პიროვნება წმინდანად ამქვეყნად არ შეირაცხება. საეკლესიო სინოდალური შეკრება მხოლოდ მოსახსენებელს გვიდგენს ცათა შინა წმინდანად შერაცხილი და ცხოველთა წიგნში შთამკვიდრებული მოღვაწისას და ეს კალენდარული მოსახსენებელი საკუთრივ წმინდანისთვის კი არ არის მნიშვნელოვანი, არამედ მხოლოდ ჩვენთვის, რომლებსაც ხსენებული წმინდანის სახით კიდევ ერთი ძლიერი მეოხი და მფარველი გვენიჭება ღვთისგან.
რაც შეეხება იმას, თუ რა შედეგს ვიღებთ იმ შემთხვევაში, როდესაც ვინმე ამქვეყნიური ძალისხმევით წმინდანად ჩაეწერება კალენდარულ დიპტიქში, ცათა შინა შერაცხილობა კი მას არ აქვს, უნდა ვთქვათ, რომ, პირველ რიგში, საშინელი ცოდვის, კერძოდ ყალბისმქმნელობის ანუ იგივე სულიერი ბოროტმოქმედების მონაწილენი ვხდებით, ვცდილობთ რა, კაცობრივი უგულისხმოების კვალობაზე, ტყუილი დავამკვიდროთ უცდომელი საეკლესიო წიაღის სიწმინდეში და არარსებული წმინდანის ხმობით, წმ. დიონისე არეოპაგელის თქმისებრ, „საროკველ-ვყვნეთ წმინდანი წმიდათანი“ ანუ სათამაშოდ ვაქციოთ, გავაშარჟოთ საეკლესიო სიწმინდეები. რათქმაუნდა, მიუხედავად კაცობრივი ხლართებისა, რაც, ყოფითი ცხოვრების ჰალუცინაციური შთაბეჭდილებით, რაღაც მნიშვნელობის მქონედ წარმოგვესახება, სინამდვილეში კი ეს „საქმიანი“ ფაციფუცი მხოლოდ ამა სოფლის მსწრაფლგანქარვებადი ქაფია, დიახ, მიუხედავად ამგვარი ხლართებისა, საეკლესიო წიაღი კვლავაც და ყოვლითურთ უცთომელი რჩება, ხოლო რაღაც შემთხვევითობისა თუ გაუგებრობის გამო აღმოცენებული სიყალბე საეკლესიო წიაღის სრულ უბიწოებას ოდნავადაც ვერ შეეხება, რადგან თვით ფორმალურადაც კი, ანუ ყოფითი სახითაც, უთუოდ სწორდება იგი, რაჟამს მომავალი ღვთვსულიერი სინოდალური შეკრება განჰმართებს წინამორბედის მიერ ჩადენილ კაცობრივ ცთომილებას (თუკი ასეთი რამ მოხდა) და არარსებული წმინდანის სახელი ამოღებული იქნება კალენდარული მოსახსენებლებიდან.
თუმცა ყალბისმქმნელობის მკრეხელურობის შედეგი ესოდენ მძიმეა, მაინც ამჯერად იმაზე გვინდა საგანგებო ყურადღების მიქცევა, რომ აღნიშნული შედეგის სიმძიმე განსაკუთრებით საგრძნობი იქნება იმ პიროვნებისთვის, რომელიც კალენდარში შეტანის გამო წმინდანი გვგონია, მაგრამ სინამდვილეში ასეთი არ არის. მისდამი შედეგის უმძიმესობას ის ფაქტი განაპირობებს, რომ მიჩნეული იქნება რა იგი წმინდანად, მყისვე შეწყდება მორწმუნეთა მხრიდან ღვთის წინაშე ლოცვა-ვედრება კონკრეტულად მისი სულისათვის და აღარც სულის საოხი პანაშვიდები იქნება აღვლენილი მის სახელზე (იმიტომ, რომ წმინდანი თვითონაა ჩვენთვის მვედრებელი ღვთისადმი და თავად იგი, როგორც ცხონებული, ვედრებასა და პანაშვიდს მისი სულის ცხონებისთვის აღარ საჭიროებს), მაშინ როცა ამ პირს, როგორც სინამდვილეში ცხონების მიღმა მყოფს, კვლავაც განსაკუთრებულად სჭირდება მის სახელზე აღვლენილი ლოცვა-ვედრებანი და სულის საოხი საპანაშვიდო მსახურება. თუ ამ ფაქტს კარგად გავაცნობიერებთ, დავრწმუნდებით, რომ ამა თუ იმ პიროვნების ნამდვილი მოყვარული და გულშემატკივარი ის კი არაა, ვინც ნაჩქარევად, გამოუძიებლად სულსწრაფობს რომელიმე მოღვაწის (ამ შემთხვევაში აკაკის) კანონიზებას, რაც მას, ალბათ, რაღაც მორიგი ორდენისა თუ ჩინ-მედლის მსგავს პატივად ეგულვის, არამედ ის, ვინც შიშობს, რომ აკაკის სული ეკლესიის მეოხების მიღმა არ დარჩეს. დიახ, სწორედ ასეთნი გვეგულვის აკაკის ნამდვილ დამცველებად, მის მოჭირნახულეებად, მის სულიერ მეგობრებად. სწორედ ამიტომვეა გარდაუვალად აუცილებელი საქმითი ძიება იმისა, ხომ არ იჩენს აკაკისთან თავს რაიმე მოუნანიებელი სარწმუნოებრივი ხარვეზი. თუ რა სახის ხარვეზს ვგულისხმობთ, ზემოთ უკვე აღინიშნა. გავიმეორებთ: ხომ არ აქვს აკაკის მოღვაწეობაში სადმე ადგილი ჭეშმარიტი სარწმუნოებრივი უბიწოებისა და მართლმადიდებლური აღმსარებლობისადმი თავ¬დადების რამენაირ შებღალვას, რაც მას არ შეუნანია?
პირდაპირ ვიტყვით, რომ აღნიშნული კუთხით მასალა აურაცხელია, უცილობელი დასკვნებისთვის საკმარისზე ბევრად მეტიც კი, თუმცა ამჯერად თვალსაჩინოებისთვის მხოლოდ რამდენიმე ასპექტს გამოვყოფდით და ყურადღებას მივაქცევდით აკაკის მხოლოდ გვიანდელ შრომებს, რადგან ეკლესიაში დამკვიდრებული უცვალებელი დოგმატური კანონის კვალობაზე, სარწმუნოებრივი ნიშნით პიროვნების შეფასებისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება სწორედ მის ბოლოდროინდელ მოღვაწეობას ანუ იმ სულიერ-მსოფლმხედველობრივ მდგომარეობას, რაც მას ამქვეყნიური ცხოვრების მიწურულს ჰქონდა და რითაც იგი აღსრულების შემდეგ ღვთის წინაშე წარდგა. აღნიშნული კანონის საფუძველზე, მოღვაწეს შეიძლება სრულად შეენდოს ბევრი რამ უღირსი ნამოქმედარი ადრეული ცხოვრებიდან, თუ მან ისინი შემდეგში წრფელად მოინანია და საქმით გამოისყიდა ჩადენილი შეცოდებანი.
სამწუხაროდ, აკაკის ბოლო შრომებშიც კი (რომ არაფერი ვთქვათ ადრინდელებზე), რაც პირველ რიგში ყველაზე უფრო შესამჩნევია, ესაა მეტად ლაღი, იუმორისტული, ანეგდოტური დამოკიდებულება საეკლესიო თემატიკისადმი. ამგვარი რამ, ცხადია, არანაირად არ შეეფერება წმინდანს.
ავიღოთ, მაგალითად, 1904 წ-ს გამოქვეყნებული სტატია: “ფიქრები კუბოს წინ”, სადაც ვკითხულობთ:
“შურმან სახლისა შენისამან შემჭამა მე”. ეს ფსალმუნი იერუსალიმში კი არ უნდა თქმულიყოს, ქუთაისში უნდა იყოს ნათქვამი. ერთხელ თურმე წმინდა გიორგი შეევედრა ღმერთს: შენ სადიდებლად ჩემ სახელობაზე სამას სამოცდა ხუთი საყდარია საქართველოში აგებული და ამ საქართველოს უკეთესს კუთხეს, იმერეთს, შური და მტრობა მოაშლევინე, რომ იქ ადამიანს კეთილად ეცხოვრებოდესო. ღმერთმაც რომ მოისმინა, ბრძანა: არა ეგ კი შეუძლებელია! ეგ ჭირიც რომ მოვსპო, მაშინ ხომ იმერეთი დაბრუნებული სამოთხე იქნებოდა და ადამის ნაშიერები ჩემთან აქ ზეცას აღარ დადგებოდნენ, სულ იქ წავიდოდნენო” (აკაკი წერეთელი, რჩეული ნაწარმოებელი ხუთ ტომად, V, თბ. 1990, გვ. 509).
როგორც ვხედავთ, ფსალმუნის მუხლიც კი პოეტს მეტად ანეგდოტურ კონტექსტში აქვს მოქცეული. ამგვარი რამ არაიშვიათია აკაკის შრომებში. აი, ერთი ნიმუში მისი ცნობილი წერილიდან შთამბეჭავი სათაურით: „ჩემი აღსარება“ (გამოქვეყნდა 1910 წელს), სადაც საქმე გვაქვს მაცხოვრის დიადი სიტყვების მეტად თავისებურ გაგებასთან და ანდაზურ-სახუმარო ტონალობაში მათი აჟღერების უცნაურ შემთხვევასთან:
„ქრისტემ ბრძანა: „შეიყვარე მოყვასი შენი, ვითარცა თავი თვისიო“ და ეს იმას ნიშნავს, რომ ადამიანს თავის თავზე უფრო არავინ უყვარს და ვინც თავზე ხელაღებულია, ის ვერც სხვას შეიყვარებს. „ჯერ თავო და თავო, მერე ცოლო და შვილოო“, უთქვამთ ჩვენს ძველებს. და „ჩიტი სადაც დაიბადა, მისი ბაღდადიც იქ არისო“. ჯერ თავისა და მერე სხვისი“ (დასახ. გამოც. გვ. 417).
სახუმარო ტონი და წმინდა სიტყვების შეუსაბამო კონტექსტში მოქცევა საკმაო დოზით ახასიათებს (განსაკუთრებით დასკვნით ნაწილში) 1901 წ-ის პუბლიკაციას სათაურით „წერილი მეგობართან“. მოვიტანთ ციტატას:
„აღდგომის კვირაში მეგაზეთე შემოვიდა ჩემთან, ჩვეულებისამებრ მიმახარობლა „ქ-ე აღსდგაო“ და მომაწოდა „ცნობის ფურცელი“. ჩამოვართვი და გავშალე. „უკვდავების წყარო ვარ“-ს მოვკარი თვალი და შევუდექი კითხვას, გამიტაცა... ბოლოს რომ დავხედე, მაშინ-კი გამიორკეცდა სიხარული, აქ შენი სახელი და გვარი იყო მოწერილი, და უნებურად წამოვიძახე: „ჭეშმარიტად აღსდგა“-მეთქი... როცა ჩვენი ახალგაზრდა მწერლები ამავე გზას დაადგებიან, მაშინ მეტი სიამით ვიტყვი: „აწ განმიტევე“-მეთქი და მანამდე კი მეც ისე უნდა ვიგალობო, როგორც ანჩისხატის დეკანოზი გალობდა, როცა უცხო მკვდარს წინ მიუძღოდა: „არ ვიცი ჩვენიაო, არ ვიცი სხვისიაო, ღმერთმა იცის თუ ვისიაო“ ( იქვე, გვ. 331).
გვხვდება არათუ წმინდანისთვის, არამედ რიგითი ადამიანისთვის შეუფერებელი სილაღე ღმერთთან დაკავშირებით. მაგალითდ:
„გვყვანან მწერლები ათობით და ასობით; მათ რიცხვში თითო-ოროლა მართლა მწერალიც ურევია, მაგრამ ისინი სწერენ ისე, როგორც ღმერთი აგონებთ, ხან აღმა და ხან დაღმა; გამკითხველი და გამრჩევი არა ჰყავთ“ (იქვე, გვ. 378).
აკაკის მიერ მხოლოდ ხელოვნება, მათ შორის თეატრალური, მიჩნეულია ყველაზე რჩეულ საქმედ, ხოლო ხელოვანნი, მათ შორის, თეატრალები, „მომავალი აღთქმის მოციქულ-წინასწარმეტყველებად“, რომლებითაც პოეტის მიერ ფაქტობრივად ხდება ეკლესიის ჩანაცვლება, რადგან მხოლოდ ისინი ცდილობენ თურმე კაცობრიობის „სულისა და გულის გასპეტაკებას“ და ამას აღწევენ სცენაზე, რაც, აკაკის თქმით, „სწორედ რომ წმინდა ტრაპეზია“. ეს აზრი სრულიად უცხოა ეკლესიისთვის. აი, შესაბამისი ადგილი;
„საერთოდ სცდილობენ კაცობრიობის სულისა და გულის გასპეტაკებას... უმეტესობა შიშითა და ძალ-მომრეობით, ცეცხლითა და მახვილით ჰფიქრობს ამ პროგრამის განხორციელებას და რჩეულნი კი, მომავალ აღთქმის მოციქულ-წინამორბედნი, სულისა და გულის გასასპეტაკებელ იარაღად მხოლოდ სხვადასხვაგვარ ხელოვნებას აღიარებენ. სათეატრო ხელოვნებაც ერთი მათგანია ... სცენა სწორედ რომ წმინდა ტრაპეზია, რომელიც გულწრფელ მსახურებას მოითხოვს“ (იქვე, გვ. 388-389).
გარდაცვალებამდე რამდენიმე წლით ადრე, 1911 წ-ს, აკაკიმ გამოაქვეყნა თავისი ერთერთი ბოლო საჯარო გამოსვლა სათაურით: „სიტყვა წარმოთქმული 30 აპრ. „თამარ ცბიერის“ გასამართლების დროს ქართულ თეატრში“, სადაც ავტორი ავლენს წმინდა წერილისადმი სრულ ურწმუნოებას, უწოდებს რა მას „მითოლოგიას“, რომელსაც მხოლოდ ის ღირსება ჰქონია, რომ „ბრძნული სარჩული უძევს“. ვნახოთ შესაბამისი ციტატა:
„თუ დავუჯერებთ ბიბლიურ მითოლოგიას, რომელს ბრძნული სარჩული უძევს, პირველი ქალი ევა, ადამის გვერდიდან არის გამოღებული და ჩვენ მამა-კაცები კი მერე მათგან წარმოშობილი“ (იქვე, გვ. 434).
იგივე ურწმუნოებაა სახეზე 1913 წ-ს გამოქვეყნებულ სტატიაში „თამარ მეფე“, სადაც მრავალ სხვა უაღრესად უცნაურ აზრთან ერთად შემდეგსაც ვკითხულობთ:
„კაცობრიობა შეიგნებს ჭეშმარიტებას და ქალს დასახავს ევად, მაგრამ იმ პირველ ევად კი არა, რომელმაც ვითომ ედემი დააკარგვინა...“ (დასახ. გამოც. გვ. 485)
ამავე 1913 წ-ს აკაკიმ გამოაქვეყნა 30 მარტს ს. აბაშელის საღამოზე წაკითხული თავისი სიტყვა, სადაც საქართველოში ქრისტიანობის ისტორია მისგან წარმოდგენილია უკიდურესად მუქ ფერებში, კერძოდ როგორც ვანდალური სიშლეგით მოვარდნილი ყოვლისშემმუსვრელი რამ ნიაღვარი, რომელსაც ფანატიკურად გაუნადგურებია წარმართული საქართველოს ანუ, პოეტის სიტყვით, „კერპობის“ ეპოქის დიდი კულტურა, და ეს კულტურა, წერილობით სახით ქრისტიანობის მიერ სრულად განადგურებული, შემორჩენილა ზეპირსიტყვიერებაში, რის გამოც, ფიქრობს პოეტი, სწორედ კერპთაყვანისმცემლური ეპოქის დიდი კულტურის შემომნახველი ზეპირსიტყვიერება ქცეულა ქართველი ერის სულიერების ყველაზე დიდ გამოხატულებად, ერის შედუღაბებისა და საუკუნეთა მანძილზე მრავალი განსაცდელისგან გადარჩენის უძლეველ ძალად. ზემოთქმულიდან სრულიად ნათელია, რომ რა როლსაც ქართველი ერის ისტორიაში სხვანი სწორედ ქრისტიანობას განუკუთვნებენ, აკაკის მიერ, უაღრესი სიმკვეთრით, მიკუთვნებულია სწორედ წარმართობისადმი და წარმართობისდროინდელი (ანუ კერპთაყვანისმცემლური) ზეპირსიტყვიერებისადმი, საკუთრივ ქრისტიანობა კი პოეტის მიერ, როგორც აღვნიშნეთ, წარმოდგენილია ერის სულიერი კულტურისა და მეობის აღმომფხვრელ უბნელეს ფანატიკურ ძალად. მოვუხმოთ სათანადო ციტატებს:
აკაკი ჯერ იმას განმარტავს, თუ სად ფეთქავს, მისი რწმენით, ჩვენი ეროვნულობისა და თავისთავადობის მთავარი ძარღვი, რაში ჰგიეს ჩვენი ერის გადარჩენის საიდუმლო. დასკვნა ერთია: ეს არის ზეპირსიტყვიერება. მოვუსმინოთ:
„კარზე რომ ჭირი ადგა ქართველს, ის მაინც გულს არ იტეხს და სალხინოზე ჰფიქრობს. და სწორედ ამან აატანია ის საარაკო ისტორიული მომენტები (ხაზი აქაც და ქვემოთაც ყველგან ჩვენია, ე. ჭ.), რომელიც იმან განიცადა და შეარჩინა საუკუნოების განმავლობაში თვითარსებობა და ეროვნული ელფერი. სად ვხედავთ ამას ყველას? ზეპირ გადმოცემებში, რომელიც უტყუარი სარკეა წარსული ცხოვრებისა, მაგრამ ჯერ, სანამ ზეპირსიტყვაობაზე პირდაპირ ვიტყოდეთ რამეს, შორიდან მოუვლით..." (დასახ. გამოც. გვ. 470).
ეს 'შორიდან მოვლა" გულისხმობს იმის გარკვევას, თუ აღნიშნული ზეპირსიტყვიერება რა წარმომავლობისაა. პუბლიკაციაში ვკითხულობთ:
„ქრისტიანობა რომ კერპობას შეეჯახა და სძლია, მაშინ ქრისტიანობა უთუოდ სცდილობდა, რომ ყოველგვარი ნიშანი, რაც კი კერპობის დროს მოგვაგონებდა, მოესპო და, რასაკვირველია, მათ რიცხვში კერპობის დროის მწერლობა და @ანბანიც^“ (იქვე, გვ. 470).
„კერპობის დროის“ ანბანი, პოეტის აზრით, ისაა, რასაც „მხედრულს“ ვუწოდებთ, რომლის ნაცვლად ქრისტიანებს საქართველოში, სომეხთა დახმარებით, ახალი ანუ საკუთრივ ქრისტიანული ანბანი შეუქმნიათ:
„სასულიერო წოდებამ შემოიღო ახალი „ანბანი“ ... ადვილად შესაძლებელია, რომ მაშინ ჩვენს ხუცებს ანუ მღვდლებს მესროპიც მოეხმარა და ის ახლად გამოგონებული ასოები ხუცური სომხურსა ჰგავს, თორემ ცხადია, რომ „მხედრული“ ქრისტიანობის დრომდე იყო სპარსეთით შემოღებული ფაჰლავანურის მიბაძვით“ (გვ. 471).
მაგრამ რატომ არსად ვლინდება წარმართული ეპოქის ძეგლები? აკაკი უპასუხებს:
„მეტყვიან, რატომ ნაშთი არსად იხედებაო? თუ ანტონ კათალიკოსმა ამ მეთვრამეტე საუკუნეში დასწვა და შეაჩვენა „ვეფხისტყაოსანი“ როგორც მავნებელი რამ, რა გასაკვირალია, რომ ქრისტიანობას, ფანატიკოსობამდის მიწეულს პირველ-ხანებში, გაექარწყლებინოს ყოველგვარი ნაშთი კერპობის?“ (გვ. 471).
საიდან ჩანს ეს? პასუხი:
„ამას ცხადად გვიჩვენებს ზეპირ-სიტყვაობა სარკე ქრისტიანობის წინანდელ ცხოვრების. „ეთერიანი“, „ნებროთიანი“, „ქიქაოზ მეფე“, „სულა კალმახელი“, „მაკედონელი ბუჩიპალო“ და სხვადასხვანი რა არიან, თუ არა კერპობის დროის ნაწარმოები თხზულებანი, რომელთაც წერილობით ვერ მოახწიეს ჩვენამდე და მხოლოდ ზეპირ-სიტყვაობაში ჩარჩნენ“ (გვ. 471).
მაშასადამე, გარდაცვალების ახლო ხანებში პოეტმა მყარად გამოხატა თავისი აზრი ქრისტიანობის ადგილზე ქართველი ერის ისტორიაში და, როგორც ვნახეთ, რაიმე დადებითის სანაცვლოდ, დაბეჯითებით განუკუთვნა მას მხოლოდ ეროვნული კულტურისა და თავისთავადობის გამანადგურებელი ძალის ფუნქცია.
ანალოგიური ადგილები აკაკის პუბლიკაციებში, როგორც აღვნიშნეთ, საკმარისზე მეტია, მაგრამ მათი დაწვრილებითი ჩხრეკა შესაძლოა თვითმიზნურ, აკაკის წინააღმდეგ შეგნებულ მოქმედებად მოეჩვენოს ვისმე უგუნურს, რის გამოც შემდგომი ციტირებებისგან თავს შევიკავებთ. ჩვენი მიზანი, მკაფიოდ ვიტყვით, მხოლოდ ის იყო, რომ გვეჩვენებინა მისი სარწმუნოებრივი მდგომარეობის სრული შეუსაბამობა მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდანის ხარისხთან, რაც ზემორე ციტატებიდან, რათქმაუნდა, აშკარად ჩანს.
ედიშერ ჭელიძე
