ავტორი: ღვთისმეტყველების მეცნიერებათა დოქტორი, მღვდელი ალექსი ქშუტაშვილი
კომუნისტური რეჟიმის დაცემისა და საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ბოლო ოცი წლის განმავლობაში საქართველოში მიმდინარეობს დისკუსიები კონსტიტუციური მონარქიის დაარსების შესახებ*1. ჩვენი ქვეყნის პოლიტიკურ სპექტრში არსებობს რამდენიმე საზოგადოებრივი მოძრაობა და პოლიტიკური პარტია, რომლებიც მიზნად ისახავენ ქართული მონარქიის აღდგენას. 2009 წლის დამდეგს დავით ბაგრატიონ-მუხრანბატონიშვილსა და ანა ბაგრატიონ-გრუზინსკის შორის შემდგარი ქორწინების შემდეგ, როდესაც ქართული სამეფო დინასტიის ქართლისა და კახეთის შტოები გაერთიანდნენ, დისკუსიები მონარქიის აღდგენის თაობაზე განსაკუთრებით აქტუალური გახდა. ამ წყვილისგან მომავალში დაბადებული უფლისწული განიხილება, როგორც ქართული სამეფო გვირგვინის ყველაზე რეალური მემკვიდრე.
წინამდებარე სტატიის მიზანი არაა იმის განხილვა, რამდენად წაადგება საქართველოს პოლიტიკურ მომავალს კონსტიტუციური მონარქიის დაარსება, ან თუნდაც, რამდენად მზადაა ქართველი საზოგადოება სახელმწიფო მართვის ახალი სისტემის მისაღებად. ეს თემები დაგვითმია შასაბამისი სპეციალისტებისთვის – პოლიტოლოგები, პოლიტიკოსები, სოციოლოგები და ა.შ. ჩვენი ინტერესის საგანს წარმოადგენს ამ საკითხის თეოლოგიური ანალიზი.
ძირითადად რუსული რელიგიური ლიტერატურის მეშვეობით, ქართულ საეკლესიო წრეებში ფართოდ ვრცელდება მოსაზრება, რომ ღვთისგან ნაკურთხი ერთადერთი პოლიტიკური სისტემა მხოლოდ მონარქია შეიძლება იყოს. შესაბამისად, მართლმადიდებელი ეკლესიის სრულფასოვანი მისიისთვის და მორწმუნე ხალხის სულიერი განვითარებისთვის აუცილებელ პირობად არის მიჩნეული მონარქიის ინსტიტუტის არსებობა. მაგალითად მოვიყვანთ რამდენიმე ციტატას:
ერთ-ერთი ცნობილი რუსი რელიგიური მწერალი და პუბლიცისტი მიხაილ ნაზაროვი წერს: “მეფობა არ არის მხოლოდ ბუნებრივი იერარქიულობის შედეგი და არც ვინმეს თვითმიზანი, არამედ ხალხის ღვთის გზაზე დაყენების საშუალება. (. . .) მაქსიმალურად მეტი ადამიანის სულიერი ცხონება მიიღწევა მხოლოდ ამ მისიისთვის სპეციალურად მომზადებული მმართველის [მეფის] ხელისუფლების დროს – რომელიც ღვთის განგებულების მსახურია”. *2
სხვა რუსი მონარქისტი, ვადიმ კუზნეცოვი, წიგნში, რომლის სათაურიც არის სახელმწიფოებრივი კატეხიზმო, გამოთქვამს შემდეგ მოსაზრებებს: “ღმერთმა დაავალა მეფეებს, რომ იყვნენ საეკლესიო ნავის მესაჭეები, ანუ მიწიერი მართლმადიდებელი ეკლესიის მართველები. (. . .) ღვთივგვირგვინოსანი მეფე არის მიწიერი მართლმადიდებელი ეკლესიის თავი. (. . .) მეფის მოღალატეები აღარ შეიძლება იწოდებოდნენ ქრისტიანებად, რადგან სიტყვა “ქრისტიანი” ნიშნავს არა მხოლოდ უფალი იესო ქრისტეს მიმდევარ, არამედ უფალი იესო ქრისტეს კეთილმსახურის – ღვთის ცხებულის [მეფის] მიმდევარსაც”. *3
ასეთი შინაარსის მოსაზრებები არაა ახალი, ჯერ კიდევ XII-XIII ს-ში ბიზანტიის საიმპერატორო კართან დაახლოებული სასულიერო იერარქები და კანონისტები - ანტიოქიის პატრიარქი თეოდორე ბალსამონი და ოხრიდის მთავარეპისკოპოსი დიმიტრი ხომატელი - ცდილობდნენ თეოლოგიურად დაესაბუთებინათ იმპერატორთა ეკლესიის მართვის ამბიცია. მაგალითად, თეოდორე ბალსამონი თვლიდა, რომ “წმინდა მირონცხების ძალით იმპერატორები, ისევე, როგორც პატრიარქები, უნდა პატივცემულიყვნენ, როგორც მოძღვრები. აქედან გამომდინარეობს კეთილმორწმუნე იმპერატორების უფლება, დამოძღვრონ ქრისტიანი ერი და მღვდელმთავრების მსგავსად, აკმიონ ეკლესიაში. მათი დიდება მდგომარეობს იმაში, რომ ისინი, როგორც მზე, თავისი მართლმადიდებლობის ბრწყინვალებით ანათებენ მთელ მსოფლიოში. იმპერატორების ძალა და ქმედება ვრცელდება ქვეშევრდომების, როგორც სულზე, ასევე ხორცზეც, იმ დროს, როდესაც პატრიარქი არის მხოლოდ სულიერი მწყემსი”. *4
მთავარეპისკოპოსი დიმიტრი ხომატელი კიდევ უფრო ავითარებდა ამ მოსაზრებას და ამტკიცებდა, რომ “იმპერატორი, რომელიც არის საეკლესიო წესრიგის ზედამხედველი, დგას საეკლესიო დადგენილებებზე უფრო მაღლა და აძლევს ამ დადგენილებებს ძალასა და ქმედებას. იმპერატორი არის საეკლესიო იერარქიის მეთაური და სასულიერო პირების მოღვაწეობის დამარეგულირებელი კანონმდებელი. იმპერატორებს გააჩნიათ მღვდელმთავრების ყველა უფლება, გარდა წირვისა და ხელდასხმის საიდუმლოს შესრულებისა და ამიტომ მათ დადგენილებებს აქვს საეკლესიო კანონების ძალა. როგორც ძველი რომაელი იმპერატორები იწოდებოდნენ pontifex maximus (დიდი ქურუმი), ასევე წმინდა მირონცხების მადლით, ახლანდელ იმპერატორებსაც აქვთ ასეთივე [რელიგიური] ძალაუფლება. როგორც სულიწმინდით ცხებული მაცხოვარი ჩვენი იესო ქრისტე არის უზენაესი მღვდელმთავარი, ასევე სამართლიანობა ითხოვს, რომ ღვთის ცხებული იმპერატორიც იყოს მღვდელმთავრობის მადლის მატარებელი”. *5 მოყვანილი ციტატებიდან სიმართლეს შეესაბამება მხოლოდ ის, რომ ბიზანტიელი იმპერატორები ცდილობდნენ, მოეპოვებინათ ძალაუფლება ეკლესიაზე გამომდინარე იმ ძველი წარმართული წესიდან, როდესაც კერპთაყვანისმცემელი რომის იმპერატორები ატარებდნენ პონტიფეხ მახიმუს-ის ანუ დიდი ქურუმის ტიტულს და თავის თავში აერთიანებდნენ როგორც უმაღლეს პოლიტიკურ, ასევე რელიგიურ ძალაუფლებას. გასაკვირია, როგორ შეეძლო მართლმადიდებელ იერარქს დიმიტრი ხომატელს იმპერატორთა სასულიერო ძალაუფლების დასაბუთებისათვის არგუმენტად გამოეყენებინა წარმართული რომის წესი და იდეოლოგია. უკვე აქედან ჩანს, რომ მართლმადიდებელი იმპერატორების (მეფეების) ასეთი განდიდება წარმართობისკენ უკან გადადგმულ ნაბიჯს წარმოადგენდა.
საბედნიეროდ, როგორც აღნიშნავს XIX საუკუნეში მოღვაწე მოსკოვის საიმპერატორო უნივერსიტეტის დამსახურებული პროფესორი კანონისტი ალექსეი პავლოვი, “იმპერატორების ყველა მცდელობა, რომ თავიანთი მცდარი თეოლოგიური აზრები აეყვანათ საყოველთაო საეკლესიო დოგმატებში, წარუმატებელი დარჩა. საიმპერატორო დოგმატიკა პოულობდა თავიანთ მიმდევრებს მხოლოდ სამეფო კარის მლიქვნელების რიცხვში, რომლებს შორისაც, რა თქმა უნდა, არც თუ ისე ცოტა მღვდელმთავარიც იყო”. *6
მონარქისტი თეოლოგების ერთ-ერთი მთავარი არგუმენტი ეფუძნება იმ მოსაზრებას, თითქოსდა, წმინდა წერილი ასწავლიდეს, “რომ ღვთისგან დაწესებული და შესაბამისად, აუცილებელი და კეთილის მომტანი სახელისუფლებო სისტემა არის მხოლოდ მეფობა”. *7
წმინდა წერილის შესწავლისას ნათელი ხდება, რომ ძველ ისრაელში, მეფობის დაარსებამდე, ისტორიაში ცნობილი ერთადერთი ნამდვილი თეოკრატია – მსაჯულთა სისტემა მოქმედებდა. მსაჯულები იყვნენ ღვთისგან გამორჩეული წინასწარმეტყველები, რომლებიც ხალხს უცხადებდნენ ღვთის ნებას და საჭიროების შემთხვევაში სასამართლო, პოლიტიკურ და სამხედრო ფუნქციას ტვირთულობდნენ. მსაჯული იყო მხოლოდ ღვთის ნების გამომცხადებელი, ხოლო ერის რეალურ მმართველად აღიარებული იყო თავად ღმერთი, მაგრამ ღვთისგან დაშორების შედეგად ერმა მოითხოვა ხილული პოლიტიკური ლიდერის – მეფის არჩევა. ღმერთი დათანხმდა ერის ასეთ ნებას, მაგრამ მიიჩნია, რომ მეფის ინსტიტუტის დაარსება ერის სულიერი დაცემის შედეგია და ღვთის უარყოფის ტოლფასია: “უთხრა უფალმა სამუელს: შეისმინე ხალხის ყოველი სიტყვა, რასაც გეტყვის, რადგან შენ კი არ უარგყვეს, არამედ მე უარმყვეს თავიანთ მეფედ (I მეფ. 8: 7) . . . ამიერითგან, აჰა, მეფე, რომელიც აირჩიეთ, რომელსაც მოითხოვდით, აჰა, დაგისვათ უფალმა მეფე. თუ გექნებათ უფლის შიში, თუ ემსახურებით მას, თუ შეისმენთ მის სიტყვას და წინ არ არუდგებით მის ნაბრძანებს, მაშინ დაგიფარავთ უფალი, თქვენი ღმერთი, თქვენცა და მეფესაც, თქვენზე რომ მეფობს. თუ არ შეისმინთ უფლის სიტყვას და წინ აღუდგებით უფლის ნაბრძანებს, უფლის ხელი იქნება თქვენს წინააღმდეგ, როგორც თქვენი მამა-პაპის წინააღმდეგ იყო” (I მეფ. 12: 13-15). *8
ძველი აღთქმის მოყვანილი ციტატიდან საგულისხმოა რამოდენიმე მნიშვნელოვანი ასპექტი: 1. ადამის სამოთხიდან განდევნის შემდეგ მონარქია არ ყოფილა ღვთის მიერ ადამიანთა საზოგადოების მართვის არც თავდაპირველი და არც ერთადერთი საშუალება; 2. მეფის ინსტიტუტის დაარსება მოხდა არა ღვთის, არამედ ადამიანთა ნებიდან გამომდინარე, როგორც ცოდვაში დაცემისა და უფლისგან განდგომის შედეგი; 3. თავისთავად, მონარქია არ ატარებს არანაირ საკრალურ ხასიათს. ერსა და ღმერთს შორის ურთიერთობა განისაზღვრება არა რომელიმე პოლიტიკური სისტემის არსებობით, არამედ რწმენითა და უფლის მცნებათა შესრულებით. ისრაელის პირველივე მეფეების – საულის, დავითისა და სოლომონის ისტორიიდან ნათლად ჩანს, რომ არცერთი მეფე არაა დაზღვეული მძიმე ცოდვებში დაცემისგან, რასაც მოყვება ღვთის მადლის დაკარგვა და სასჯელი, რომელიც, ხშირ შემთხვევაში, მთელ ერზეც ვრცელდებოდა ხოლმე.
მეორე არგუმენტი, რომლითაც აპელირებენ ხოლმე მონარქიის მომხრეები, არის მირონცხების საიდუმლო, რომლის საშუალებითაც მეფეებს, თითქოსდა, ეძლევათ განსაკუთრებული ნიჭი, მართონ არა მხოლოდ ერი, არამედ თავად ეკლესიაც კი. წინამდებარე სტატიის შესავალ ნაწილში მოყვანილი ციტატებიდან ჩანს, რომ ძირითადად მირონცხებაზეა აგებული ბიზანტიელი და თანამედროვე მონარქისტების იდეოლოგია, რომლის მიხედვითაც მეფობა უმაღლეს სასულიერო ხარისხთანაა გაიგივებული და ატარებს საკრალულ ხასიათს, თითქოსდა ღმერთის მოადგილეობაა დედამიწაზე.
ყველა მართლმადიდებელი ქრისტიანისთვის კარგადაა ცნობილი, რომ “მირონცხება არის საიდუმლო, რომელშიც სულიწმინდის სახელით სხეულის ნაწილებზე ნაკურთხი მირონის ცხებით მორწმუნეს სულიერ ცხოვრებაში ამაღორძინებელი და განმამტკიცებელი ნიჭი გადაეცემა”. *9 ახალი აღთქმის შესწავლისას ადვილია იმის დანახვა, რომ სულიწმინდის ნიჭებში არსადაა ჩამოთვლილი მეფობა. პავლე მოციქული კორინთელთა მიმართ პირველ ეპისტოლეში წერს: “ნიჭი სხვადასხვაა, მაგრამ ერთი და იგივეა სული; და მსახურებაც სხვადასხვაგვარია, მაგრამ ერთია უფალი. . . ხოლო თითოეულ ჩვენგანს სასიკეთოდ ეძლევა სულის გამოვლენა. ზოგს სულისაგან ეძლევა სიბრძნის სიტყვა; ხოლო ზოგს – ცოდნის სიტყვა, იმავე სულით. ზოგს რწმენა, იმავე სულისაგან; ხოლო ზოგს – ნიჭი მკურნალობისა, იმავე სულით. ვის – სასწაულთმოქმედება, ვის – წინასწარმეტყველება, ვის – სულთა გარჩევა, ვის – სხვადასხვა ენა, ვის კიდე – განმარტება სხვადასხვა ენის” (I კორ. 12: 4-10). *10 ეკლესიაში სხვადასხვა მსახურებებზე საუბრისას, პავლე მოციქული ასევე არაფერს ამბობს მეფობის შესახებ: “და ზოგიერთნი ღმერთმა დაადგინა ეკლესიაში, ჯერ-ერთი, მოციქულებად, მეორეც, წინასწარმეტყველებად, მესამეც, მოძღვრებად; და მერე, ზოგს მისცა სასწაულთმოქმედების ძალი, აგრეთვე ნიჭი მკურნალობისა, შეწევნისა, მმართველობისა, სხვადასხვა ენისა” (I კორ. 12: 28). *11
მაშასადამე, ძველი და ახალი აღთქმის გამოკვლევისას, ვერ მტკიცდება მონარქისტების ვერცერთი “თეოლოგიური” არგუმენტი. ბიბლიის მიხედვით, მონარქიის პოლიტიკური სისტემა არც აუცილებელ და არც საკრალურ ხასიათს ატარებს.
აღსანიშნავია კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი დეტალი: 313 წელს ქრისტიანობის ოფიციალურ რელიგიად გამოცხადების შემდეგ, პირველი ბიზანტიელი იმპერატორები დადგენისას არანაირ რელიგიურ კურთხევას იღებდნენ. ზუსტად იმის გამო, რომ სახარებაში არაფერია ნათქვამი მეფის საკრალურობის შესახებ, არ არსებობდა რელიგიური კურთხევის არც აუცილებლობა და არც წესი. მხოლოდ 457 წლის 7 თებერვალს პირველად მოხდა იმპერატორის ეკლესიაში კურთხევა, ისიც არა მირონცხებით, არამედ გვირგვინის დადგმით კონსტანტინეპოლის პატრიარქ ანატოლის მიერ. მიზეზი იმპერატორ ლეონ I მაკელესის რელიგიური წესით კურთხევისა გახდა მისი საეჭვო წარმოშობა. ის არ იყო იმპერატორთა შთამომავალი და შორეული ნათესავიც კი. ლაპარაკობდნენ, რომ ახალგაზრდობაში, სამხედრო და პოლიტიკური კარიერის დაწყებამდე, ლეონი იყო უბრალო ყასაბი (ზედმეტსახელი მაკელესი ქართულად ითარგმნება, როგორც ყასაბი). ამიტომ ხელისუფლების გადაცემის ლეგიტიმურობის დასამტკიცებლად გამოყენებულ იქნა ეკლესია და მისი ავტორიტეტი. *12
რაც შეეხება მეფეთა მირონცხების წესს, ისტორიაში ზუსტად არაა ცნობილი, როდის იყო იგი პირველად შემოღებული. ისტორიკოსთა ცნობით, მეფეთა მირონცხება დაწესდა არაუადრეს VII საუკუნისა, *13 ხოლო ზოგიერთი მეცნიერი ვარაუდობს, რომ ბიზანტიაში პირველად ეს მოხდა X საუკუნეში. *14 აქედან მტკიცდება, რომ მეფეთა მირონცხება საკმაოდ გვიანდელი რიტუალია და მას არ შეიძლება ჰქონდეს რაიმე სახარებისეული საფუძველი. სხვანაირად ის შემოვიდოდა პრაქტიკაში, როგორც სავალდებულო წესი ჯერ კიდევ IV საუკუნის დასაწყისში ქრისტიანობის ოფიციალურ რელიგიად გამოცხადებისთანავე. აქედან აშკარა ხდება, რომ მართლმადიდებელი მეფის როლი და სტატუსი სახელმწიფოსა და ეკლესიაში არ განისაზღვრება მირონცხების საიდუმლოს შესრულებით.
მნიშვნელოვანია გამოვიკვლიოთ, რა გახდა მირონცხების წესის შემოღების მიზეზი. თეოლოგი ისტორიკოსებისა და კანონისტების ცნობით, მირონცხება იქნა შემოღებული მხოლოდ პოლიტიკური მიზნებისთვის: დაამტკიცონ იმპერატორთა პრეტენზია, შეუზღუდავად მართონ ეკლესია. *15
ჯერ კიდევ იმპერატორ იუსტინიანე დიდის (527-565) დროს, საბოლოოდ იყო ჩამოყალიბებული სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის ურთიერთობის იდეოლოგიური და სამართლებრივი პრინციპები, კერძოდ: ეკლესია და სახელმწიფო გამოცხადდა თანასწორუფლებიან ინსტიტუტებად, რომლებიც ინარჩუნებდნენ რა თავის შიდა ავტონომიას, ანუ დამოუკიდებელ მართვა-გამგეობას, მჭიდროდ თანამშრომლობდნენ ერის საკეთილდღეოდ. *16
მაგრამ იუსტინიანეს VI ნოველაში ასევე ეწერა, რომ: ,,ქრისტიანული სარწმუნოების დოგმატების დაცვაც შედის პრობლემების იმ ჩამონათვალში, რომლებზეც ზრუნავს მეფე და მთავრობა.~ *17 ამ დებულებით, იუსტინიანემ კანონის დონეზე აიყვანა მანამდე უკვე არსებული პრაქტიკა, როდესაც კონსტანტინეპოლელი იმპერატორები უხეშად ერეოდნენ ხოლმე ეკლესიის შიდა საქმეებში. რუმინელი მეცნიერი ისტორიკოსი სერჯიუ ბეჟანი აღნიშნავს, რომ: ,,ბიზანტიელი იმპერატორები განსაკუთრებული ენერგიით ასრულებდნენ ხოლმე თავის ,,ვალდებულებას~ ამ სფეროში. (. . .) მიუხედავად იმისა, რომ იმპერატორმა მარკიანემ 451 წელს გამოაცხადა საეკლესიო კანონების უპირატესობა სამოქალაქო კანონმდებლობაზე, თუ მათ შორის მოხდებოდა უთანხმოება რომელიმე საკითხში, რეალობაში იმპერატორები უპრობლემოდ გამოსცემდნენ ხოლმე თავად ეკლესიისთვის ისეთ კანონებს, რომლებიც ეწინააღმდეგებოდნენ კრებების დადგენილებებს. ამის გამო ბიზანტიელ სჯულისკანონის მცოდნეთ უხდებოდათ, გამართლება ეძებნათ იმპერატორების ასეთი ქმედებებისთვის და ემტკიცებინათ, რომ იმპერატორების დეკრეტებით შესაძლებელია ძველი საეკლესიო კანონების შეცვლა.~ *18 ზუსტად ასეთ გამართლებად იყო გამოყენებული მირონცხების საიდუმლო.
საქმე იქამდე მივიდა, რომ სტატიის დასაწყისში ციტირებული ბიზანტიელი კანონისტების თეოდორე ბალსამონისა და დიმიტრი ხომატელის თანამედროვე იმპერატორმა ისაკ II ანგელმა (1185-1195) ერთ-ერთ დეკრეტში განაცხადა: ,,იმპერატორისთვის ყველაფერია ნებადართული, რადგან დედამიწაზე მართვა-გამგეობის საკითხში ღმერთსა და იმპერატორს შორის არ არსებობს არანაირი განსხვავება. ის არ ექვემდებარება არც საერო და არც საეკლესიო კანონებს და შეუძლია აკეთოს ყველაფერი, რასაც მოისურვებს, როგორც სახელმწიფოში, ასევე ეკლესიაშიც.~ *19
ბერძენი მეცნიერი ასტერიოს გეროსტერგიოსი ასევე აღნიშნავს, რომ: ,,იმპერატორებს სურდათ, დეკრეტების მეშვეობით განესაზღვრათ ეკლესიის მრწამსი და ამით უხეშად ერეოდნენ ეკლესიის შიდა პრობლემებში. ამის გამო ეკლესიის შიდა ავტონომია არსებითად სუსტდებოდა, ხოლო ჭეშმარიტი სარწმუნოების დამცველი ეპისკოპოსების ავტორიტეტი ხშირ შემთხვევაში უგულებელყოფილი იყო. იმპერატორების ინტერესს, პირველ რიგში, წარმოადგენდა იმპერიის მთლიანობა, რომელსაც საფუძვლად ედო ქრისტიანული ეკლესიის ერთობა, მაგრამ, როგორც წესი, იმპერატორები არ ზრუნავდნენ ეკლესიის ერთობაზე იმ გაგებით, რომ დაეცვათ ჭეშმარიტი სარწმუნოება. მიუხედავად იმისა, რომ მართლმადიდებელი სასულიერო იერარქია ეწინაამღდეგებოდა იმპერატორების ასეთ არაკანონიკურ ქმედებებს, ბიზანტიაში ეკლესია გამოყენებული იყო, როგორც სახელმწიფოს ერთ-ერთი ორგანო, რომელიც ემორჩილებოდა ხელისუფლების კაპრიზებს.~ *20
,,ბიზანტიელი პატრიარქები აღმოჩნდნენ იმპერატორების პირდაპირ დაქვემდებარებაში არა მხოლოდ პოლიტიკურ, არამედ რელიგიურ საკითხებშიც,~ *21 - წერს ცნობილი მეცნიერი კანონისტი ლივიუ სტანი.
მაშასადამე, გვირგვინის დადგმის საეკლესიო რიტუალის, ხოლო შემდეგ კი მირონცხების საიდუმლოს შემოღება ემსახურებოდა მხოლოდ იმპერატორთა პოლიტიკურ ინტერესებს, ყოფილიყვნენ ერთპიროვნული და შეუზღუდავი მმართველები, როგორც სახელმწიფოში, ასევე ეკლესიაში.
იმისთვის, რომ შეგვექმნას სრული სურათი მართლმადიდებელი ეკლესიის სწავლებაზე სახელმწიფოსთან ურთიერთობასა და კონკრეტულად, მირონცხებულ მონარქიასთან დაკავშირებით, აუცილებელია შევისწავლოთ წმინდა წერილი, სჯულისკანონი და საეკლესიო ტრადიცია.
უკვე ახალ აღთქმაში მაცხოვარმა იესო ქრისტემ ჩამოაყალიბა სახელმწიფოსთან ურთიერთობის სამი ძირითადი პრინციპი:
1. ნებისმიერი ტიპისა და ხასიათის პოლიტიკური ხელისუფლება მოცემულია ღვთისგან. “არ გექნებოდა არავითარი ხელმწიფება ჩემზე, მაღლიდან რომ არ მოგცემოდა” *22 (იოანე 19: 11) – უთხრა უფალმა იესო ქრისტემ რომის წარმართი ხელისუფლების წარმომადგენელ პილატე პონტოელს.
2. მორწმუნე ქრისტიანებს ევალებათ მოქალაქეობრივი კანონმორჩილება მიუხედავად იმისა, როგორ სახელმწიფოში ცხოვრობენ. “მიაგეთ კეისარს კეისრისა, ხოლო ღმერთს ღმრთისა” *23 (ლუკა 20: 25) – უთხრა მაცხოვარმა ფარისევლებს ასევე წარმართი ხელისუფლებისთვის ხარკის გადახდასთან დაკავშირებით. *24
3. მაცხოვარი იესო ქრისტეს და შესაბამისად, ქრისტიანული ეკლესიის მიზანი არასდროს ყოფილა ახალი პოლიტიკური, ეკონომიკური, თუ სოციალური სისტემების დაარსება. ეს რომ ყოფილიყო ქრისტეს მიზანი, მაშინ ის მოივლინებოდა ქვეყნად არა ხუროს, არამედ ძლევამოსილი იმპერატორის ოჯახში, გააერთიანებდა მთელ კაცობრიობას ერთ სახელმწიფოდ და გაატარებდა შესაბამის რეფორმებს. “ჩემი მეუფება არ არის ამქვეყნიური” *25 (იოანე 18: 36) – ამბობს მაცხოვარი, რაც იმას ნიშნავს, რომ ეკლესია ზეპოლიტიკური ორგანიზმია და მისი არსებობა არაა განპირობებული რომელიმე პოლიტიკური სისტემით. ჯერ კიდევ ქრისტეს შობამდე IV საუკუნეში კაცობრიობა უკვე იცნობდა სამი ტიპის ხელისუფლებას: მონარქია, როდესაც ძალაუფლება კონცენტრირებულია ერთი ადამიანის ხელში; არისტოკრატია, როდესაც ხელისუფლება განაწილებულია საზოგადოების ელიტის წარმომადგენლებზე; და დემოკრატია, როდესაც სახელმწიფოს მართავს ხალხი. *26 არც მაცხოვრისა და არც მოციქულების ქადაგებაში ჩანს რაიმე მინიშნებაც კი, რომ ქრისტიანობა უპირატესობას ანიჭებდეს ხელისუფლების რომელიმე კონკრეტულ ტიპს.
სახელმწიფოსადმი ლოიალობის სახარებისეულმა პრინციპმა თავისი ასახვა ჰპოვა საეკლესიო კანონებშიც. “ვინცა ვინ აგინოს მეფესა ანუ მთავარსა თვინიერ სამართალისა, გუემისა თანამდებ იყავნ და, უკუეთუ მღვდელი იყოს, განიკუეთენ, ხოლო უკუეთუ ერისკაცი – უზიარებელ იქმენინ” *27 – ნათქვამია მოციქულთა 84-ე კანონში. ამ კანონის ტექსტიდან საგულისხმოა ის ფაქტი, რომ პირველი საუკუნეების ეკლესია თავისი წევრებისგან მოითხოვდა სახელმწიფოსადმი კანონმორჩილებას მაშინაც კი, როდესაც ხელისუფლება არაქრისტიანული და ზოგჯერ ქრისტიანობის მდევნელიც კი იყო. ამისი კიდევ ერთი თვალსაჩინო მაგალითია II-III საუკუნეების ქრისტიანი აპოლოგეტების წმინდა იუსტინიანე ფილოსოფოსისა და ტერტულიანეს ნაშრომები, სადაც ისინი ამტკიცებენ, რომ ქრისტიანები აღიარებენ იმპერატორთა ხელისუფლებას და ემორჩილებიან მათ კანონებს. *28
ბიზანტიის იმპერიის დაცემის შემდეგაც, როდესაც ქვეყანას განაგებდნენ მუსულმანი მმართველები, ეკლესიამ შეინარჩუნა იგივე ლოიალური დამოკიდებულება. კონსტანტინოპოლის დაცემის შემდგომი პირველივე პატრიარქ გენადი II სქოლარიუსს და ყველა შემდგომ პატრიარქს XIX საუკუნის ჩათვლით, სულთნის კარზე ეკავა დიდი ვეზირის თანამდებობა. მათ ფუნქციაში შედიოდა ოსმალეთის იმპერიაში მცხოვრები მართლმადიდებელი მოსახლეობის პოლიტიკური ინტერესების დაცვა. *29 თვითონ ის ფაქტი, რომ პატრიარქები იღებდნენ ოსმალეთის იმპერიის მართვაში გარკვეულ მონაწილეობას, მიუთითებს ეკლესიის მიერ არსებული ხელისუფლების აღიარებაზე, მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფოს აღარ მართავდნენ მირონცხებული მეფეები.
ზემოთმოყვანილი არგუმენტებიდან გამომდინარეობს, რომ სახელმწიფოს მმართველობის სისტემის რელიგიური შეფასება ბევრწილად განისაზღვრება საზოგადოების სულიერი და ზნეობრივი მდგომარეობით. *30 სწორედ ამიტომ ეკლესია იღებს ან, უკიდურეს შემთხვევაში, არ ეწინააღმდეგება ნებისმიერ არსებულ პოლიტიკურ წყობას და ასეთ პირობებში, თავის მთავარ საზრუნავად ერის სულიერ აღზრდას მიიჩნევს. მართლმადიდებელი ეკლესიის მრევლს თუ სასულიერო პირებს შეიძლება ჰქონდეთ თავისი პოლიტიკური შეხედულებები და ემხრობოდნენ სახელმწიფოს მართვის ამა თუ იმ სისტემას, მაგრამ მსჯელობებში ადამიანები უნდა იყენებდნენ მხოლოდ პოლიტიკურ და არა რელიგიურ არგუმენტებს. მონარქიისა თუ სახელმწიფოს მართვის სხვა ნებისმიერი პოლიტიკური სისტემის საკრალიზაცია თეოლოგიურად გაუმართლებელია._____________________________________________________________________მინიშნებები: *1 როგორც ცნობილია, თანამედროვე საერთაშორისო პოლიტური სისტემები იცნობენ ორი ტიპის მონარქიას: აბსოლუტურს ანუ შეუზღუდავს, როდესაც ერთი პიროვნების ხელშია კონცენტრირებული უმაღლესი საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო ხელისუფლებები; და კონსტიტუციურს ანუ შეზღუდულს, როდესაც ქვეყანაში არსებობს შესაბამისი სახელმწიფო სახელისუფლებო ინსტიტუტები, ხოლო მონარქის ძალაუფლება ბევრწილად სიმბოლურ ხასიათს ატარებს. დღეს აბსოლუტური მონარქია არსებობს საუდის არაბეთში, კატარში, ბრუნეიში, ვატიკანში, სვაზილენდში და ომანში. ხოლო კონსტიტუციური მონარქია მოქმედებს დიდ ბრიტანეთში, ჰოლანდიაში, შვედეთში, ესპანეთსა და იაპონიაში.
*3 Кузнецов Вадим Петрович, Государственный Катехизис, Православное Учение о Боговластии, http://rus-sky.com/history/library/tzar.htm
*4 Павлов Алексей Степанвич, Курс Церковного Права, „Лань”, Санкт – Петербург, 2002, ст. 331.
*5 Павлов Алексей Степанвич, Курс Церковного Права, ст. 331.
*6 Павлов Алексей Степанвич, Курс Церковного Права, ст. 331
*7 Кузнецов Вадим Петрович, Государственный Катехизис, Православное Учение о Боговластии, http://rus-sky.com/history/library/tzar.htm
*8 ბიბლია, საქართველოს საპატრიარქოს გამოცემა, თბილისი, 1989, გვ. 248, 251.
*9 წმინდა მღვდელმთავარი ფილარეტი (დროზდოვი), ვრცელი მართლმადიდებლური
*10 კატეხიზმო, ალმანახ “ფერისცვალების” ბიბლიოთეკა, თბილისი, 2010, გვ. 98-99.
*11 ბიბლია, საქართველოს საპატრიარქოს გამოცემა, თბილისი, 1989, გვ. 1142.
*12 ბიბლია, საქართველოს საპატრიარქოს გამოცემა, თბილისი, 1989, გვ. 1143.
*13 S. B. Daşkov, Dicţionar de Împăraţi Bizantini, Traducere de Viorica Onofrei si Dorin Onofrei, Editura Enciclopedică, Bucureşti, 1999, p.51.
*14 Pr. Prof. Dr. Liviu Stan, Relatii dintre Biserica si Stat, Studiu Istorico-Juridic, in “Ortodoxia,” anul IV, nr. 3-4,, 1954, p. 421.
*15 Протоиерей Георгий Митрофанов, Христианства нет без Церкви, но есть ли Церковь без монархии? http://krotov.info/libr_min/13_m/it/rofanov.htm
*16 Павлов Алексей Степанвич, Курс Церковного Права, ст. 330.
*17 Asterios Gerostergios, Iustinian cel Mare Sfant si Imparat, Editura Sofia, Bucuresti, 2004, p. 130-131.
*18 S. Bejan, Raporturile intre Biserica si Stat, in “Biserica Ortodoxa Romana”, seria II, anul XL, nr. 2 (488), noiembrie, 1921, p. 191.
*19 S. Bejan, Raporturile intre Biserica si Stat, p. 191.
*20 Pr. Prof. Dr. Liviu Stan, Relatii dintre Biserica si Stat, Studiu Istorico-Juridic, p. 438.
*21 Asterios Gerostergios, Iustinian cel Mare Sfant si Imparat, p. 128.
*22 Pr. Prof. Dr. Liviu Stan, Relatii dintre Biserica si Stat, Studiu Istorico-Juridic, p. 433.
*23 ბიბლია, საქართველოს საპატრიარქოს გამოცემა, თბილისი, 1989, გვ. 1067.
*24 ბიბლია, საქართველოს საპატრიარქოს გამოცემა, თბილისი, 1989, გვ. 1037.
*25 ქრისტიანული ეკლესიის ზნეობრივ-კანონიკური სწავლების მიხედვით მორწმუნეები ვალდებულები არიან დაემორჩილონ საერო ხელისუფლებას და იყვნენ კანონმორჩილები, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც მათ აიძულებენ ან სარწმუნოების უარყოფას, ან ცოდვების ცადენას.
ბიბლია, საქართველოს საპატრიარქოს გამოცემა, თბილისი, 1989, გვ. 1066.
*26 Протоиерей Владислав Цыпин, Курс Церковного Права,Изд. “Христианская жизнь”, г. Клин, 2004, ст. 631.
*27 დიდი სჯულისკანონი, გამომცემლობა “მეცნიერება”, თბილისი, 1975, გვ. 225.
*28 Prof. Dr. Stylianos G. Papadopoulos, Universitatea din Atena, Patrologie, Vol. I, Editura “Bizantina”, Bucuresti, 2006, p. 230, 345; Preot Dr. Ioan G. Coman, Patrologie, Editura Institutului Biblic de Misiune Ortodoxa, Bucuresti, 1956, p. 50, 63.
*29 Preot Dr. Ioan Marin Malinas, Bizant, Roma, Viena si fenomenul uniatist, Editura “Mihai Eminescu”, Oradea, Viena, 1997, p. 13.
*30 Основы Социальной Концепции Русской Православной Церкви, http://www.patriarchia.ru/db/text/141422.html
__________________
გამოყენებული ლიტერატურა:
1. ბიბლია, საქართველოს საპატრიარქოს გამოცემა, თბილისი, 1989.
2. დიდი სჯულისკანონი, გამომცემლობა “მეცნიერება”, თბილისი, 1975.
3. წმინდა მღვდელმთავარი ფილარეტი (დროზდოვი), ვრცელი მართლმადიდებლური კატეხიზმო, ალმანახ “ფერისცვალების” ბიბლიოთეკა, თბილისი, 2010.
4. Основы Социальной Концепции Русской Православной Церкви, http://www.patriarchia.ru/db/text/141422.html
6. Кузнецов Вадим Петрович, Государственный Катехизис, Православное Учение о Боговластии, http://rus-sky.com/history/library/tzar.htm
7. Митрофанов Георгий, Протоиерей, Христианства нет без Церкви, но есть ли Церковь без монархии? http://krotov.info/libr_min/13_m/it/rofanov.htm
8. Павлов Алексей Степанвич, Курс Церковного Права, „Лань”, Санкт – Петербург, 2002.
9. Цыпин Владислав, Протоиерей, Курс Церковного Права,Изд. “Христианская жизнь”, г. Клин, 2004.
10. Шишков А. М., Концепция трёх источников легитимной власти по Владимиру Соловъёву, в “XV Ежегодная богословская конференця православного Свято-Тихоновского гуманитарного университета”, Том 2, материалы, 2005.
11. Daşkov S. B., Dicţionar de Împăraţi Bizantini, Traducere de Viorica Onofrei si Dorin Onofrei, Editura Enciclopedică, Bucureşti, 1999.
12. Stan Liviu Pr. Prof. Dr., Relatii dintre Biserica si Stat, Studiu Istorico-Juridic, in “Ortodoxia,” anul IV, nr. 3-4, 1954.
13. Gerostergios Asterios, Iustinian cel Mare Sfant si Imparat, Editura Sofia, Bucuresti, 2004.
14. Bejan Sergiu, Raporturile intre Biserica si Stat, in “Biserica Ortodoxa Romana”, seria II, anul XL, nr. 2 (488), noiembrie, 1921.
15. Papadopoulos Stylianos G. Prof. Dr.
16. Coman Ioan G., Preot Dr., Patrologie, Editura Institutului Biblic de Misiune Ortodoxa, Bucuresti, 1956.
17. Malinas Ioan Marin, Preot Dr., Bizant, Roma, Viena si fenomenul uniatist, Editura “Mihai Eminescu”, Oradea, Viena, 1997.
18. Floca Ioan N., Arhidiacon Prof. Dr., Drept Canonic Ortodox, Legisle şi Administraţie Bisericească, Vol. II, Editura Institutului Biblic şi de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti, 1990.
