წარმოგიდგენთ ავტორის მიერ 1993 წლის ოქტომბერში გამართულ ევროპულ მართლმადიდებლურ კონგრესზე წაკითხული ლექციის შემოკლებულ ვერსიას.
ავტორი: პერგამოს მიტროპოლიტი იოანე ზიზიულასი
თანაზიარება და განსხვავებულობა _ როგორ შეიძლება ეს ორი შევარიგოთ ერთმანეთთან? ნუთუ არ არის ისინი ურთიერთგამომრიცხავი და ერთმანეთთან შეუთავსებელი? ნუთუ სიმართლე არ არის ის, რომ სხვა უკვე ნიშნავს ჩემს მტერს და ჩემს “დასაბამიერ ცოდვას,” რომ გავიხსენოთ ჟან-პოლ სარტრი?
ჩანს, რომ ჩვენი კულტურა განამტკიცებს ამგვარ ხედვას მრავალი თვალსაზრისით. ინდივიდუალიზმი ძევს ამ კულტურის საფუძველში. ეს იწვევს იმას, რომ ჩვენს კულტურაში სხვისგან თავის დაცვა წარმოადგენს ფუნდამენტურ აუცილებლობას. ჩვენ უფრო მეტად და მეტად ვგრძნობთ საფრთხეს სხვის მოახლოებისას. ჩვენ იძულებული ვართ და წახალისებულიც კი, რომ სხვა მოვიაზროთ ჩვენს მტრად მანამდე, სანამ მას მოვეპყრობით როგორც მეგობარს. სხვასთან თანაზიარება არ მყარდება სპონტანურად; ის იგება ჯებირებზე, რომლებიც გვიცავს სხვის სიახლოვეში ნაგულისხმევი ფარული ხიფათებისგან. ჩვენ ვღებულობთ სხვას მხოლოდ იმ პირობით, თუ ის არ ემუქრება ჩვენს პირად ცხოვრებას და სასარგებლოა ჩვენი ინდივიდუალური ბედნიერებისათვის.
ეჭვს არ იწვევს ის, რომ ეს არის პირდაპირი შედეგი იმისა, რასაც ღვთისმეტყველების ენაზე ეწოდება “ადამიანის დაცემა.” ეს არის პათოლოგია, რომელიც დამყნობილია ჩვენი ყოფიერების ფესვებზე, ნამემკვიდრებია შობიდანვე, და სხვა არაფერია თუ არა შიში სხვის წინაშე. ეს არის შედეგი ადამის და მანამდე დემონური ძალების მიერ უარყოფისა მისი, რომელიც თავისი არსით წარმოადგენს უპირველეს ყოვლისა სხვას, - ღმერთის.
ცოდვის არსი არის შიში სხვის წინაშე, რაც არის ღმერთის უარყოფის ნაწილი. მას შემდეგ, რაც “მე” დამკვიდრდა სხვისი უარყოფისა და შეუწყნარებლობის გზით – ეს არის, ის რაც ადამმა აირჩია თავისი თავისუფალი ნებით – ბუნებრივი და გარდაუვალი გახდა სხვისი წარმოდგენა მტრად და საშიშროებად. ამიტომ, ღმერთთან შერიგება არის ნებისმიერ “სხვასთან” შერიგების აუცილებელი წინაპირობა.
ის ფაქტი, რომ შიში სხვის წინაშე პათოლოგიურად არის ჩანერგილი ჩვენს ყოფიერებაში, ვლინდება არა მხოლოდ სხვის არამედ ნებისმიერი განსხვავებულობის წინაშე შიშში. ეს არის ფაქიზი საკითხი, რაც მოითხოვს ყურადღებით გააზრებას, რადგან ის წარმოაჩენს, თუ რამდენად ფართოდ არის გავრცელებული შიში სხვის მიმართ: ჩვენ არათუ უბრალოდ გვეშინია გარკვეული სახის უცხოსი, არამედ მაშინაც კი როცა მათ ვღებულობთ, მხოლოდ იმ პირობით, რომ ისინი რაღაც ჩვენი მსგავსი არიან. რადიკალური განსხვავებულობა არის ანათემა. განსხვავება თავის თავად არის საფრთხის შემცველი. ეს რომ არის უნივერსალური და პათოლოგიური, ჩანს იმ ფაქტიდან, რომ მაშინაც კი, როცა განსხვავება ფაქტობრივად არ გვიქმნის რაიმე საფრთხეს, ჩვენ მას უარვყოფთ უბრალოდ იმიტომ, რომ ჩვენ ის არ მოგვწონს. კიდევ და კიდევ შევნიშნავთ, რომ სხვის მიმართ შიში მეტი არაფერია თუ არა განსხვავებულის მიმართ შიში. ჩვენ ყველას გვსურს, რომ სხვაში რამენაირად მოვახერხოთ ჩვენი საკუთარი თავის მოდელის პროეცირება.
როდესაც სხვის წინაშე შიში წარმოჩნდება განსხვავებულობის მიმართ შიშად, მაშინ ჩვენ მივდივართ იქამდე, რომ განსხვავებას ვაიგივებთ გაყოფასთან. ეს სახიფათოდ ართულებს და გაუგებარს ხდის ადამიანის აზროვნებას და ქცევას, რასაც მოყვება სერიოუზული შედეგები. ჩვენ ვყოფთ ჩვენს ცხოვრებას და ადამიანურ არსებებს განსხვავებების მიხედვით. ჩვენ ვაწყობთ სახელმწიფოებს, კლუბებს, საძმოებს და ეკლესიებსაც კი განსხვავებების საფუძველზე. როდესაც განსხვავება იქცევა გაყოფად, მაშინ თანაზიარება სხვა არაფერი ხდება თუ არა მშვიდობიანი თანაარსებობა. ის გასტანს მანამ, სანამ გასტანს საერთო ინტერესები და ადვილად იქცევა დაპირისპირებად და კონფლიქტად როგორც კი ეს ინტერესები აღარ დაემთხვევა ერთმანეთს. ჩვენი საზოგადოებები და მსოფლიოში არსებული ვითარება უხვად მოწმობს ამაზე.
ეს აღრევა განსხვავებულობასა და გაყოფას შორის რომ ყოფილიყო მხოლოდ მორალური პრობლემა, ზნეობა საკმარისი იქნებაოდა მის გადასაჭრელად. მაგრამ ეს ასე არ არის. წმ. მაქსიმე აღმსარებელი მასში ხედავს კოსმიურ განზომილებებს. მთელი კოსმოსი არის დაყოფილი განსხვავებების მიხედვით და ის განსხვავდება მის სხვადასხვა ნაწილებში მისი დაყოფის კვალად. ეს აქცევს თანაზიარებასა და განსხვავებულობის პრობლემას მჭიდროდ დაკავშირებულს სიკვდილის პრობლემასთან. ეს უკანასკნელი კი არსებობს მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც თანაზიარება და განსხვავებულობა არ ემთხვევა ერთმანეთს ქმნილებაში. განსხვავებული არსებები ხდებიან გაყოფილი არსებები: რადგან განსხვავება იქცა გაყოფად, ერთი მეორესაგან გამიჯნვა იქცა მათ დაშორებად.
წმ. მაქსიმე იყენებს ამ ტერმინებს უნივერსალური და კოსმიური მდგომარეობის გამოსახატავად. “დიაფორა” (განსხვავება) შენარჩუნებული უნდა იქნას, რადგან ის კარგია; მაგრამ “დიარესის” (გაყოფა), განსხვავებულობის გაუკუღმართება, არის ცუდი. იგივე ლოგიკა მუშაობს დაშორების შემთხვევაშიც, რაც უტოლდება ხრწნას და შესაბამისად სიკვდილს.
როგორც წმ. გრიგოლ ნოსელი აღნიშნავს, ეს გამოწვეულია არარადან გამოხმობილი ქმნილებისთვის დამახასიათებელ დროსა და სივრცეში არსებული დაშორებებით. მოკვდავობა დაკავშირებულია არარადან შექმნაში; ადამიანი კი მოწოდებული ამაღლდეს მის თავდაპირველ შესაქმისეულ მდგომარეობაზე. ამის უარყოფა იწვევს მოკვდავობას და ის არის სხვის, ღმერთის და ნებისმიერის სხვის უარყოფა. სხვის უარყოფის გზით განსხვავების ვაქცევთ გაყოფად და ვკვდებით. ჯოჯოხეთი ანუ მარადიული სიკვდილი სხვა არაფერია თუ არა სხვისგან გამოყოფა, იზოლირება.
ჩვენ არ ძალგვიძს ამ პრობლემის გადაჭრა ეთიკის მეშვეობით. ჩვენ გვესაჭიროება ახალი შობა. ამას მივყავართ ეკლესიოლოგიამდე.
საეკლესიო თანაზიარება
რადგანაც ეკლესია არის ცოცხალი ერთობა, რომელიც არის ისტორიის ნაწილი და შესაბამისად დაცემული მდგომარეობის ნაწილი, ყველა ჩვენი დაკვირვება ჩვენს კულტურაში სხვასთან შემრიგებელი თანაზიარების სირთულესთან დაკავშირებით ასევე ეხება ეკლესიის ცხოვრებასაც. ეკლესია შედგება ცოდვილებისაგან და ის სრულად მონაწილეობს ცოდვის ონტოლოგიურ და კოსმიურ განზომილებაში, რაც არის სიკვდილი, არსებებთან თანაზიარების გაწყვეტა და მათი საბოლოო დაშორება (გამოყოფა და ნგრევა). და მაინც, ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ ეკლესია თავისი არსით არის წმინდა და უცოდველი.
ქრისტიანული ყოფიერების არსს ეკლესიაში წარმოადგენს “მეტანოია” – სინანული. როდესაც უარვყოფთ სხვას, ან უბრალოდ გვეშინია მისი, მაშინ სხვა იქცევა ჩვენს გამოწვევად და ახდენს სინანულის პროვოცირებას ჩვენში. ტკივილის და სიკვდილის უბრალოდ არსებობაც კი სამყაროში, რომელიც არ არის რომელიმე ჩვენგანის მიერ პიროვნულად გამოწვეული, უნდა გვიბიძგებდეს სინანულისკენ, რადგან ჩვენ ყველა ვიზიარებთ ადამის დაცემას და ჩვენ ყველა უნდა ვგრძნობდეთ წუხილს იმის გამო, რომ მარცხი განვიცადეთ მთელი ქმნილების ღმერთთან თანაზიარებაში მიყვანისა და სიკვდილის დაძლევის საქმეში. სიწმინდე ეკლესიაში გზად გაივლის გულწრფელ და ღრმა სინანულს. ყველა წმინდანი გლოვობს იმიტომ, რომ ისინი გარკვეულწილად თავს პასუხისმგებლად გრძნობენ ადამის დაცემისა და უდანაშაულო ქმნილებაზე ამით გამოწვეული შედეგების გამო.
შემდეგი დასკვნა, რაც შეიძლება გამოვიტანოთ ეკლესიის სიწმინდესთან მიმართებაში მართლმადიდებლური პოზიციიდან, არის ის, რომ ეს სინანული მხოლოდ მაშინ არის ჭეშმარიტი და ნამდვილი, თუკი ეკლესია და მისი წევრები იცნობენ ეკლესიის ჭეშმარიტ ბუნებას. ჩვენ გვჭირდება მოდელი, რომლითაც გავზომავთ ჩვენს ყოფიერებას; რაც უფრო მაღალია მოდელი, მით უფრო ღრმაა სინანული. ამიტომ, საჭირო არის მაქსიმალისტური ეკლესიოლოგია მისგან გამომდინარე მაქსიმალისტური ანთროპოლოგიით – აგრეთვე კოსმოლოგიით. მართლმადიდებლურმა ეკლესიოლოგიამ ეკლესიის სიწმინდეზე ყურადღების გამახვილებით არ უნდა მიგვიყვანოს ტრიუმფალიზმამდე არამედ თანაგრძნობისა და სინანულის ღრმა გრძნობამდე.
რა სახის არის მოდელი? რითი შეგვიძლია ვიხელმძღვანელოთ და გზა გავინათოთ იმისათვის, რომ ვიცხოვროთ ეკლესიაში სხვასთან თანაზიარებაში?
რწმენა სამება ღმერთისადმი
არ არსებობს თანაზიარებასა და განსხვავებულობას შორის მართებული ურთიერთმიმართების სხვა მოდელი ეკლესიისთვის და ადამიანის არსებისათვის გარდა სამება ღმერთისა. თუკი ეკლესიას სურს იყოს ერთგული მისი ჭეშმარიტი არსის, მან თავის თავში უნდა აირეკლოს ის თანაზიარება და განსხვავებულობა, რაც არსებობს სამერთიან ღმერთში. იგივე უნდა ითქვას ადამიანის არსებობაზეც, რომელიც არის “ღვთის ხატი”.
რა შეგვიძლია ვისწავლოთ თანაზიარებასა და განსხვავებულობის შესახებ სამების კვლევით? პირველ რიგში ის, რომ განსხვავებულობა შეადგენს ერთობას. ღმერთი არ არის ჯერ ერთი და შემდეგ სამი, არამედ ერთდროულად ერთი და სამი.
ღმერთის ერთიანობა და ერთობა არ არის დაცული მისი არსის ერთობით, არამედ მამის პიროვნებით როგორც საწყისით. ის ასევე გამოხატულია იმ ერთობით, რაც არსებობს სამ პიროვნებას შორის, და რაც ნიშნავს იმას, რომ განსხვავებულობა არ წარმოადგენს საშიშროებას ერთობისათვის, არამედ უმალ პირიქით _ აუცილებელ პირობას ამ ერთობისათვის.
სამების კვლევა ცხად ყოფს, რომ განსხვავებულობა თავისი ბუნებით არის აბსოლუტური. მამა, ძე და სულიწმინდა არიან აბსოლუტურად განსხვავებული ერთმანეთისაგან, არცერთი მათგანი არ არის აღრეული მეორესთან.
განსხვავებულობა არ არის მორალური ან ფსიქოლოგიური ხასიათის არამედ ონტოლოგიური. ჩვენ არ შეგვიძლია ვთქვათ, რა არის თითოეული პიროვნება; არამედ მხოლოდ _ ვინ არის ის. წმინდა სამების თითოეული პიროვნება მეორესგან განსხვავდება არათუ მათი თვისებების განსხვავების მიხედვით, არამედ უბრალოდ იმ არსებობის დამტკიცებით, ვინც არის ის. ჩვენ ვხედავთ, რომ განსხვავებულობა წარმოუდგენელია ურთიერთობის გარეშე. მამა, ძე და სულიწმინდა არის სახელები, რომლებიც აღნიშნავს ურთიერთობას. არ შეიძლება რომელიმე პიროვნება იყოს განსხვავებული, თუ ის არ იმყოფება სხვასთან ურთიერთობაში. თანაზიარება არ აუქმებს განსხვავებულობას; ის მას წარმოშობს.
რწმენა ქრისტესადმი
ჩვენ არ ძალგვიძს ვიყოთ “ღვთის ხატი”, სანამ არ ვიქნებით ჩართული მამის ჭეშმარიტ ხატში, რომელიც არის ღვთის განკაცებული ძე.
აქედან გამომდინარეობს ის, რომ სხვასთან თანაზიარება ითხოვს ჯვრის გამოცდილებას. თუ არ შევწირავთ ჩვენს ნებას და არ დავუქვემდებარებთ მას სხვის ნებას, რითაც გავიმეორებთ ჩვენს თავში უფლის მიერ გეთსემანიის ბაღში მამის ნების მიღების აქტს, ჩვენ ვერ შევძლებთ მართებულად გადმოვიტანოთ ისტორიაში ის თანაზიარება და განსხვავებულობა, რასაც ვჭვრეტთ სამერთიან ღმერთში. რადგან ღმერთი გაემართა სხვის – მისი ქმნილების – შესახვედრად საკუთარი თავის წარმოცარიელებით და მისი ძის განკაცების დამდაბლებისათვის დაქვემდებარების გზით, “წარმოცარიელების” (კენოზისის) გზა არის ერთადერთი გზა, რომელიც მართებს ქრისტიანს განახორციელოს მის თანაზიარებაში სხვასთან, იქნება ეს ღმერთი თუ მოყვასი.
ეს “კენოტიკური” მიდგომა სხვასთან თანაზიარებისადმი არ განისაზღვრება რაიმე თვისებით, რომელსაც შეიძლება ესა თუ ის ადამიანი ფლობდეს. ცოდვილის თანაზიარებაში მიღებით ქრისტემ გამოიყენა სამების მოდელი. სხვა არ უნდა გავაიგივოთ მის თვისებებთან, არამედ უბრალო ფაქტთან, რომ ის არსებობს. ჩვენ არ შეგვიძლია მოვახდინოთ დაყოფა ადამიანების იმის მიხედვით თუ ვინ არის ღირსი თანაზიარებაში მიღებისა და ვინ არა. ეს არის ის, რასაც ითხოვს თანაზიარებაში სხვისი მიღების ქრისტოლოგიური მოდელი.
რწმენა სულიწმინდისადმი
სულიწმინდა მის სხვა გამოვლინებებთან ერთად ასოცირდება თანაზიარებასა (II კორ. 13, 13) და უკანასკნელი ჟამის ისტორიაში შემოსვლასთან (საქმე. 2, 17-18), ანუ ესქატოლოგიასთან.
როდესაც სულიწმინდა მობერავს, იგი არ ქმნის კარგ ცალკეულ ქრისტიანებს, ინდივიდუალურ “წმინდანებს”, არამედ თანაზიარების მოვლენას, რომელიც ყოველივეს, რასაც სული შეეხება, გარდაქმნის სხვასთან ურთიერთობაში მყოფ არსებად. ამ შემთხვევაში სხვა ხდება პიროვნების ონტოლოგიური იდენტობის ნაწილი. სულიწმინდა ახდენს არსებათა დეინდივიდუალიზაციას იქ, სადაც ის ქრის. სადაც სულიწმინდა ქრის, იქ არის ერთობა.
მეორე მხრივ, სულიწმინდის ესქატოლოგიური დავანება და მოქმედება ღრმა გავლენას ახდენს სხვის იდენტობის განსაზღვრაზე: ჩვენ სხვისი იდენტიფიკაცია და მიღება უნდა მოვახდინოთ არათუ მისი წარსულის ან აწყოს არამედ მისი მომავლის საფუძველზე. და რადგანაც მომავალი მხოლოდ უფლის ხელშია, ჩვენი დამოკიდებულება სხვისადმი უნდა იყოს თავისუფალი მის შესახებ მსჯავრის გამოტანისგან. სულიწმინდაში ნებისმიერი სხვა არის პოტენციური წმინდანი, მაშინაც კი თუ ის აშკარა ცოდვილია.
რწმენა ეკლესიისადმი
ეს ხდება ეკლესიაში, როდესაც თანაზიარება სხვასთან სრულად აირეკლავს წმინდა სამებისეულ ურთიერთმიმართებას თანაზიარებასა და განსხვავებულობას შორის. არსებობს საეკლესიო თანაზიარების კონკრეტული ფორმები, რომელბიც ამას აირეკლავს თავის თავში:
ნათლისღება. ეს საიდუმლო დაკავშირებულია მიტევებასთან. ყოველი ნათელღებული პიროვნება ცოდვების მიტევებით კარგავს იდენტობას მის წარსულთან და ხდება მომავალი ქალაქის, ღვთის სასუფევლის მოქალაქე.
ევქარისტია. ეს არის ეკლესიის გული, სადაც უპირველეს ყოვლისა აღსრულდება თანაზიარებისა და განსხვავებულობის ერთიანობა. თუკი ევქარისტია არ სრულდება სათანადოდ, ეკლესია აღარ არის ეკლესია.
შემთხვევითი არ არის ის, რომ ეკლესიამ ევქარისტიას უწოდა “ზიარება”, რადგან სწორედ ევქარისტიაში ვპოულობთ თანაზიარების ყველა განზომილებას. ღმერთი გვაკავშირებს საკუთარ თავთან და ჩვენ შევდივართ მასთან თანაზიარებაში, საიდუმლოში მონაწილეები შედიან ერთმანეთთან თანაზიარებაში, და მთელი ქმნილება ადამიანის მეშვეობით შედის ღმერთთან თანაზიარებაში. ეს ყოველივე ხდება ქრისტეში და სულიწმინდაში, რომელსაც შემოაქვს უკანასკნელი ჟამი ისტორიაში და სამყაროს სთავაზობს ღვთის სასუფევლის წინასწარ შეგრძნებას.
ევქარისტია არა მხოლოდ განამტკიცებს და წმინდა ჰყოფს თანაზიარებას; ის წმინდა ჰყოფს ასევე განსხვავებებსაც. ეს არის ადგილი, სადაც განსხვავებები არ ყოფს და წარმოჩნდება როგორც სიკეთე. თანაზიარება ევქარისტიაში არათუ ანგრევს, არამედ განამტკიცებს გადახვევებს და განსხვავებებს.
როდესაც ეს არ ხდება, ევქარისტია არის შერყვნილი და დაზიანებულიც კი, მაშინაც კი როცა “კანონიკური” ევქარისტიის აღსრულების ყველა მოთხოვნილება არის დაკმაყოფილებული. ევქარისტია, რომელიც რაიმე გზით გამორიცხავს განსხვავებული რასის, სქესის, ასაკის ან პროფესიის ადამიანებს, არის ყალბი ევქარისტია. ევქარისტიამ უნდა ჩართოს ყველა მათგანი, რადგან მასში ხდება ყოველგვარი ბუნებრივი თუ სოციალური დანაწევრების გადალახვა. ეკლესია, რომელიც არ აღსრულდება ამგვარი ინკლუზიური გზით, კარგავს მის საყოველთაოობას (კათოლიკურობას).
მაგრამ ნუთუ არ არსებობს ზღვარი განსხვავებებისთვის ევქარისტიულ თანაზიარებაში? ნუთუ ევქარისტია არ არის გარკვეული თვალსაზრისით “ჩაკეტილი” საზოგადოება? ნუთუ არ გვაქვს ასეთი რამ, როგორიც არის ევქარისტიული თანაზიარებიდან განკვეთა? ამ კითხვებს პასუხი შეიძლება გაეცეს მხოლოდ მტკიცებითად. მართლაც არსებობს განკვეთა თანაზიარებიდან ევქარისტიაში და საღვთისმსახურო შეკრების “კარიბჭე” მართლაც იხურება ლიტურგიის აღსრულების გარკვეულ მომენტში. როგორ უნდა გავიგოთ სხვის ამგვარი განკვეთა?
ევქარისტილი თანაზიარება უშვებს მხოლოდ ერთი სახის განკვეთას: განკვეთის განკვეთას: ყველაფერი იმის, რაც იწვევს უარყოფას და გაყოფას, რაც არსებითად არის სამებისადმი რწმენის შერყვნა. მწვალებლობა (ერესი) იწვეს რწმენის შერყვნას, რასაც მოყვება პრაქტიკული შედეგები თანაზიარებასა და განსხვავებულობასთან დაკავშირებით. განხეთქილებაც (სქიზმა) ასევე არის განკვეთის აქტი. როდესაც განხეთქილება ხდება, ევქარისტიული თანაზიარება ხდება გამთიშველი. როგორც მწვალებლობის ასევე განხეთქილების შემთხვევაში, ჩვენ არ შეგვიძლია თავი ისე მოვაჩვენოთ, თითქოს გვაქვს თანაზიარება სხვასთან, მაშინ როცა სინამდვილეში ის არ გაგვაჩნია.
მსახურება. არ არსებობს ეკლესიური ცხოვრების სფერო, სადაც თანაზიარება და განსხვავებულობა თანაარსებობდეს ისე ღრმად როგორც ეკლესიის მსახურებაში. მსახურება გულისხმობს სულიწმინდის ნიჭებს, ნიჭების არსებობა კი გულისხმობს მრავალფეროვნებას და განსხვავებულობას. “ნუთუ ყველა ვართ მოციქული? ნუთუ ყველა ვართ წინასწარმეტყველი? ნუთუ ყველა ვართ მოძღვარი? ნუთუ ყველას გვაქვს კურნების ნიჭი?” პავლე მოციქულის მიერ დასმულ ამ კითხვებს მისგანვე მოყვება მკაცრად უარყოფითი პასუხები. ქრისტეს სხეული შედგება მრავალი წევრისგან და ეს წევრები წარმოადგენენ განსხვავებულ ნიჭებს და მსახურებებს. არცერთ წევრს არ ძალუძს მეორეს უთხრას, “მე შენ არ მჭირდები”. აქ არის სრული ურთიერთდამოკიდებულება ეკლესიის წევრებსა და მსახურებს შორის. არცერთი მსახურება არ არის “სხვისგან” იზოლირებული. განსხვავებულობა არის მსახურების არსი.
თუმცა, ამავე დროს განსხვავებულობა მისაღებია მხოლოდ მაშინ, როდესაც მას მივყავართ თანაზიარებისა და ერთობისაკენ. როდესაც განსხვავება იქცევა გაყოფად, რომ დავუბრუნდეთ მაქსიმე აღმსარებლის ტერმინოლოგიას, მაშინ მყისვე ვაწყდებით ყოფიერების დაცემულ მდგომარეობას. იმისათვის, რომ ეს თავიდან ავიცილოთ, ეკლესიას სჭირდება ერთობის მსახურება, იმ პიროვნების, ვისაც ესაჭიროება “სხვები” და ამასთან აქვს უნარი დაიცვას განსხვავებები დანაწევრებაში ჩავარდნისაგან. ეს არის ეპისკოპოსის მსახურება.
არ არსებობს ეკლესია ეპისკოპოსის გარეშე, არც ის არის შემთხვევით, რომ ეკლესიაში შეიძლება იყოს მხოლოდ ერთი ეპისკოპოსი, როგორც ამას აცხადებს ნიკეის კრების მერვე კანონი. ერთზე მეტი ეპისკოპოსი ქმნის ვითარებას, როდესაც განსხვავება იქცევა გაყოფად. ამიტომ, მართლმადიდებლური დიასპორის დღევანდელი ვითარება, რომელიც უშვებს, რომ კულტურული და ეროვნული განსხვავებები იქცეს სხვადასხვა ეპისკოპოსების გარშემო შექმნილი საეკლესიო თანაზიარების საფუძვლად, არის სამწუხარო, საშიში და სრულიად მიუღებელი მოვლენა.
პიროვნულობა
ღვთისმეტყველება და ეკლესიური ცხოვრება გულისხმობს ადამიანის არსების გარკვეულ კონცეპციას: პიროვნულობას. ეს ტერმინი, რომლის გამოყენებაც ღვთისმეტყველებაში დაკანონებულია ღმერთისა და ქრისტეს ყოფიერების აღსანიშნავად, მდიდარია თავისი მნიშვნელობებით.
პიროვნება არის განსხვავებულობა თანაზიარებაში და ერთობა განსხვავებულობაში. პიროვნება არის იდენტობა, რომელიც ჩნდება სხვასთან ურთიერთობაში (წმინდა მამების ტერმინოლოგიით “სხეზისში”); ეს არის “მე”, რომელიც არსებობს იმდენად, რამდენადაც ის იმყოფება “შენთან” მიმართებაში, რომელიც განამტკიცებს მის არსებობას და მის განსხვავებულობას. თუ ჩვენ გამოვყოფთ “მეს” “შენგან”, ჩვენ დავკარგავთ არამხოლოდ მის განსხვავებულობას არამედ ასევე მის არსებობას როგორც ასეთს. ის უბრალოდ ვერ არსებობს სხვის გარეშე. ეს არის ის, რაც პიროვნებას განასხვავებს ინდივიდისგან.
წმინდა სამების მართლმადიდებლური გაგება არის ერთადერთი გზა, რომელიც ქმნის პიროვნულობის ამგვარ კონცეპციას: შეუძლებელია მამის გააზრება წამითაც კი ძის და სულიწმინდის გარეშე, იგივე პრინციპი მუშაობს სხვა ორი პიროვნების როგორც მამასთან ასევე ერთმანეთთან ურთიერთობის წარმოდგენაში. ამავე დროს თითოეული მათგანი არის იმგვარად უნიკალური, რომ მისი ჰიპოსტასური ანუ პიროვნული თვისება საერთოდ არ გადაეცემა ერთი პიროვნებიდან მეორეს.
პიროვნულობა წარმოუდგენელია თავისუფლების გარეშე; ეს არის თავისუფლება იყო სხვა. მე ვმერყეობ ვთქვა “განსხვავებული” ნაცვლად “სხვისა”, რადგან “განსხვაებული” გულისხმობს თვისებას (გონიერი, ლამაზი, წმინდა და ა.შ.), რაც არ გამოხატავს პიროვნების რაობას. ღმერთში ყველა ეს თვისება არის საერთო სამივე პიროვნებისათვის. პიროვნება ნიშნავს არა უბრალოდ თავისუფლებას გქონდეს განსხვავებული თვისებები, არამედ პირველ რიგში თავისუფლებას გეკუთვნოდეს შენი თავი. ეს იმას ნიშნავს, რომ პიროვნება არ ექვემდებარება ნორმებს და სტერეოტიპებს, და შეუძლებელია იყოს რაიმე სახით კლასიფიცირებული; მისი უნიკალურობა ატარებს აბსოლუტურ ხასიათს. ეს ნიშნავს, რომ პიროვნება არის თავისუფალი ამ სიტყვის ჭეშმარიტი გაგებით.
და მაინც, ერთი პიროვნება არ არის პიროვნება; თავისუფლება არ არის თავისუფლება სხვისგან, არამედ თავისუფლება სხვისთვის. თავისუფლება იგივეა რაც სიყვარული. ღმერთი არის სიყვარული, რადგან ის არის სამება. ჩვენ შეგვიძლია გვიყვარდეს მხოლოდ მაშინ, თუ ვართ პიროვნებები, როდესაც ვუშვებთ, რომ სხვა იყოს ნამდვილად სხვა და მაინც ვიყოთ მასთან თანაზიარებაში. თუ ჩვენ სხვა გვიყვარს არათუ იმის მიუხედავად, რომ ის არის განსხვავებული, არამედ სწორედ იმიტომ, რომ ის არის ჩვენგან განსხვავებული, ჩვენ ვცხოვრობთ თავისუფლებაში როგორც სიყვარულში და სიყვარულში როგორც თავისუფლებაში.
სხვა არის ჩვენი თავისუფლების არსებობის პირობა. თავისუფლება არის არათუ თავისუფლება სხვისგან არამედ თავისუფლება სხვისთვის. ეს ხდის პიროვნებას ექსტატურს, გამსვლელს გარეთ და საკუთარი მეს საზღვრებს მიღმა. მაგრამ ეს ექსტაზი არ უნდა გავიგოთ როგორც მოძრაობა უცნობისა და უსასრულოს მიმართ. ეს არის მოძრაობა სხვისი არსებობის დამტკიცების მიმართულებით.
პიროვნულობის ეს ლტოლვა სხვისი არსებობის დამტკიცებისაკენ იმდენად ძლიერია, რომ ის არ შემოიფარგლება “სხვით”, რომელიც არსებობს, არამედ მას სურს დაამტკიცოს “სხვა”, რომელიც არის პიროვნების სრულიად თავისუფალი წყალობა. ზუსტად ისევე, როგორც ღმერთმა შექმნა სამყარო როგორც მისი წყალობა, ასევე პიროვნებას სურს შექმნას მისი “სხვა”. ეს არის ის, რაც ხდება ხელოვნებაში: ხელოვანი ქმნის სრულიად განსხვავებულ იდენტობას როგორც თავისუფლების და თანაზიარების აქტს. ამიტომ, იცხოვრო ეკლესიაში სხვასთან თანაზიარებაში, ნიშნავს ქმნიდე კულტურას. მართლმადიდებელი ეკლესია ყოველთვის იყო კულტურულად შემოქმედი.
და ბოლოს, ჩვენ უნდა განვიხილოთ ეკოლოგიური პრობლემა. საფრთხე, რაც ემუქრება ღვთის ქმნილებას, გამოწვეულია ადამიანსა და დანარჩენ ქმნილებას შორის წარმოშობილი კრიზისით. ადამიანი პატივს არ სცემს იმ განსხვავებულობას, რაც არ არის ადამიანური; ის ცდილობს მის შთანთქმას.
ეს არის ეკოლოგიური პრობლემის მიზეზი. ამის გამოსწორების სასოწარკვეთილ მცდელობაში ადამიანი იოლად შეიძლება გადავარდეს წარმართულ ალტერნატივაში: ადამიანი განაზავოს ბუნებაში. ჩვენ უნდა ვიყოთ ძალიან ფრთხილი. საკუთარ ტრადიციაზე დაყრდნობით მართლმადიდებლობა მოწოდებულია შემოგვთავაზოს მართებული ქრისტიანული პასუხი ამ პრობლემაზე. ბუნება არის “სხვა”, რომლის საკუთარ თავთან თანაზიარებაში ჩართვისკენ არის მოწოდებული ადამიანი, მისი საკუთარი პიროვნული შემოქმედების გზით როგორც “ძალიან კეთილის” წარმოსაჩენად.
ეს არის ის, რაც ხდება ევქარისტიაში, სადაც პურისა და ღვინის ბუნებრივი ელემენტები არის ისე დამტკიცებული, რომ ისინი იძენს პიროვნულ თვისებებს – ქრისტეს სხეული და სისხლი – სულიწმინდის თანაზიარების მოვლენაში. მსგავსადვე, ევქარისტიის განგრძობის გზით ჭეშმარიტი კულტურის და ხელოვნების ყველა ფორმები წარმოადგენს გზებს წარმოაჩინო ბუნება როგორც განსხვავებულობა თანაზიარებაში, და ეს არის ეკოლოგიური სენის ჯანსაღი წამლები.
ჩვენ ვცხოვრობთ იმ დროში, როდესაც თანაზიარება სხვასთან ხდება მეტად რთული არა მხოლოდ ეკლესიის გარეთ არამედ მის შიგნითაც. მართლმადიდებლობას აქვს მართებული ხედვა თანაზიარებისა და განსხვავებულობისა მის მრწამსში, ევქარისტიულ და ეკლესიურ ყოფიერებაში.
ეს არის ის, რისი მოწმობაც უნდა ვატაროთ დასავლური კულტურის წიაღში. მაგრამ იმისათვის, რომ ეს მოწმობა წარმატებით განვახორციელოთ, უნდა ვესწრაფოთ, რომ ეს ხედვა მივუსადაგოთ მის სათანადო “არსებობის წესს”. ცალკეულმა მართლმადიდებელმა ქრისტიანმა შეილება მარცხი განიცადოს ამ საქმეში, მაგრამ მთლიანმა ეკლესიამ ეს არ უნდა დაუშვას. ამიტომ, მართლმადიდებელი ეკლესია ყურადღებით უნდა აკვირდებოდეს მისი “არსებობის წესს”. როდესაც “სხვა” გარიყულია მისი ბუნებრივი, სქესობრივი, რასობრივი, სოციალური თუ ეროვნული ან თუნდაც ზნეობრივი ნიშნით, მართლმადიდებლური მოწმობა განადგურებულია.
