„ბოლო ჟამი“ მართლმადიდებლურ ტრადიციასა და დღევანდელობაში

ავტორი: ზურაბ ჯაში


ბოლო ჟამის თემას სრულად აქვს დაპყრობილი როგორც თანამედროვე ქართული საეკლესიო პრესა, ასევე ქართველ (და არამარტო ქართველ) მართლმადიდებელთა გულებიც. ცხადია, ამაში არაფერი გასაოცარი არ უნდა ყოფილიყო და არც გახდებოდა საჭირო მისთვის რაიმე კრიტიკული წერილის მიძღვნა, რომ არა ამ საკითხზე მსჯელობის მეტად უცნაური ხასიათი. საეკლესიო ჟურნალ-გაზეთებში და ზოგჯერ ღია ქადაგებებშიც ბოლო ჟამის სიახლოვე დასაბუთებული არის არა იმდენად წმინდა წერილის და წმინდა მამების სწავლებების მოშველიებით, რამდენადაც თანამედროვე მსოფლიოში მიმდინარე თუ წარსული ისტორიული მოვლენებისა და ტექნიკური გამოგონებების „მეცნიერული ანალიზით“.

აქ გაეცნობით ებრაულ-მასონური შეთქმულების ახლო მომავალში განვითარების სხვადასხვა სქემებს. მახსოვს ერთ-ერთ ასეთ სქემად რამდენიმე წლის წინ მეტად პოპულარულ „იატაკქვეშა“ საეკლესიო ჟურნალ „ივერიის გაბრწყინებაში“ ჰეგელის დიალექტიკაც იყო მოხმობილი. ბუნებრივია, ამ შეთქმულების წარმატებით დაგვირგვინების სამსახურში მოიაზრება იმავე შეთქმულების დიდი მიღწევა თანამედროვე მაღალი ტექნოლოგიები: ადამიანების ანტიქრისტეს ნიშნით დაღდასმა განხორციელდება ელექტრონული მიკროჩიპებით, რომელსაც გააკონტროლებს (ან უკვე აკონტროლებს) ზემძლავრი სუპერ-კომპიუტერი.

ყოველივე ამის წინასწარი განჭვრეტა კი უკვე ახლა არის შესაძლებელი ზეგარდმო მადლით ცხებული „სტარეცისთვის“ და მისი ერთგული მრევლისთვის. ჩნდება მსოფლიოს ანტიქრისტეს მეფობის მისაღებად მზადების აშკარა ნიშნები. არჩევნებზე ხმის მიცემის წინ ხდება ამომრჩეველთა მარკირება, შემოდის ელექტრონული პირადობის მოწმობები. საზოგადობრივ ცხოვრებაშიც უკვე მოხდა და ახლაც ინტენსიურად მიმდინარეობს არანაკლებ რადიკალური ცვლილებები: აღარ გვყავს მირონცხებული მეფე და სულ უფრო და უფრო ფეხს იკიდებს რელიგიური მრწამსის მიმართ ნეიტრალური დემოკრატიული მმართველობის ფორმა; ადამიანებს ჩააგონებენ, რომ აქვთ თავისუფლება და თავისუფალი გამოხატვის უფლებები; და რაც მთავარია, მართლმადიდებელი იერარქები შედიან განსხვავებულ ქრისტიანულ აღმსარებლობებთან ღია დიალოგში, მათთან ერთად ლოცულობენ და აქტიურად მონაწილეობენ „ეკუმენურ მოძრაობაში“ ეკლესიათა გაერთიანებისათვის.

თითოეული ამ საკითხის განხილვა მართლმადიდებლური მოძღვრების შუქზე არათუ ცალკე სტატიებს, არამედ მთელ ნაშრომებს მოითხოვს. ამიტომ, ამჯერად შემოვიფარგლებით მხოლოდ ბოლო ჟამის შესახებ საუკუნეების განმავლობაში ჩამოყალიბებული მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველების ძირითადი პრინციპების გადმოცემით და მათ შუქზე თანამედროვე ფსევდო-მართლმადიდებლური შეხედულების არსებითად მწვალებლური ხასიათის წარმოჩენით. უმთავრესი დებულება, რაც ცხადყოფს ამ თანამედროვე ესქატოლოგიის მცდარობას, მდგომარეობს იმაში, რომ მართლმადიდებლური დოგმატური სწავლებით ბოლო ჟამი მოქმედებას იწყებს უკვე მაცხოვრის შობიდან და მკვდრეთით აღდგომიდან. მაცხოვარმა თავისი ჯვარცმით უკვე წარმოტყვევნა ჯოჯოხეთი და დაამარცხა ბოროტება და სიკვდილი. ამიტომ, ის ჟამი, რაც რჩება მეორედ მოსვლამდე, ეძღვნება სხვა არაფერს თუ არა ამ უკვე მომხდარი მოვლენის თავისუფალი რწმენით მიღებას დანარჩენი კაცობრიობის მიერ, რაც ხორციელდება ეკლესიაში და ეკლესიის მიერ სულიწმინდის მოქმედებით (ღმერთი არც თავის არსებობას და არც ცხონებას ძალით არავის ახვევს თავს).

ამ დებულების წარმოსაჩენად ჯერ გავაშუქებთ ადრეულ ეკლესიაში გაჩენილ ე.წ. ხილიაზმის (ბერძნული „ხილიოს~ - ათასი, ანუ ლათინურად მილენარიზმის - `მილე~) მწვალებლობის არამართებულ მოძღვრებას და ეკლესიის მამების ბრძოლას მის წინააღმდეგ, შემდეგ გადავალთ ბოლო ჟამის უკვე აწმყოში განცდის ლიტურგიკული და მისტიკური პრაქტიკის ღვთისმეტყველების ანალიზზე.

როგორც აღვნიშნეთ, დღეს ჩვენ ეკლესიაში ასე ფართოდ გავრცელებული ფსევდო-აპოკალიპტური ვნებები არ წარმოადგენს რაიმე ახალს და უცხოს ეკლესიის მრავალჭირნახული გამოცდილებისთვის. ის ასევე აფორიაქებდა ადრეულ ხანის ქრისტიანებს და განხეთქილებებსაც იწვევდა ეკლესიაში. ეს მოსალოდნელიც უნდა ყოფილიყო, თუ გავითვალისწინებთ თვით სახარებებში მაცხოვრის წინასწარმეტყველებებს ქვეყნიერებაზე უსიყვარულობისა და ბოროტების გაბატონენებაზე, და განსაკუთრებით „იოანეს გამოცხადების“ შინაარსს. სწორედ ეს უკანასკნელი იყო და დღემდე რჩება `დაბრკოლების ლოდად~ ასეთი ვნებებისკენ მიდრეკილი ადამიანებისთვის.

ის არა მხოლოდ „რიგით“ ქრისტიანებს აბრკოლებდა, არამედ I-II საუკუნის მოციქულებრივ მამას პაპია ჰიერპოლელსაც მისცა არასწორი დასკვნების გამოტანის საბაბი. ნაწილობრივ მან ასევე გავლენა იქონია პაპიასზე მინდობილ ისეთ დიდ წმინდა მამაზე, როგორიც იყო ირინეოს ლიონელი. თუმცა, აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ წმინდა ირინეოსის საღვთისმეტყველო აზროვნებისთვის ამას არსებითი მნიშვნელობა არ ჰქონია, ეს უფრო მისი სულიერი ხედვის სადღაც პერიფერიაზე მდებარეობდა. მაგრამ ამ მწვალებლობას ერთი მეტად მნიშვნელოვანი განსხვავება ჰქონდა თანამედროვე ესქატოლოგიასთან შედარებით: ამ შეხედულების მქონეთ მიაჩნდათ, რომ მეორედ მოსვლა დადგებოდა მაცხოვრის პირველი მოვლინებიდან ათასი წლის შემდეგ, მაშინ როცა ჩვენი თანამედროვე „მოძღვრები“ უკვე საათზე იყურებიან.

როდესაც III საუკუნეში ეს მოძღვრება ფართოდ გავრცელდა და მწვალებლობის რადიკალური ხასიათი მიიღო, ეკლესია ღიად დაუპირისპირდა უდიდესი წმინდა მამის ალექსანდრიის მთავარეპისკოპოსის და პაპის, დიონისეს ქადაგებებით და ნაწერებით. იმ ხანად დიონისეს მწყემსავრობის ქვეშ მყოფ ეკლესიაში ერთ-ერთმა ეგვიპტელმა ეპისკოპოსმა სახელად ნეპოსმა დაიწყო ხილიასტური შეხედულებების ქადაგება და წერილობით გავრცელება (მან შეადგინა ორი წიგნი სახელწოდებით “აღთქმების შესახებ“, ასევე წიგნი – „ალეგორისტების განქიქება“). მან ძირითადად მიიზიდა ნაკლებად განათლებული ადამიანები და შექმნა განხეთქილება ალექსანდრიის ეკლესიაში.

ჩვენამდე შემონახულია თვითონ წმინდა დიონისე ალექსანდრიელის მონათხრობი, თუ რას ფიქრობდა იგი ამ სწავლების საფუძვლად აღებულ „იოანეს გამოცხადებაზე“, ასევე რა გზებით შეძლო მან ეკლესიის ამ წყლულის განკურნება. მოვიყვანთ ამონარიდებს მისი ნაწერებიდან, რომლებმაც ჩვენამდე მოაღწია ეკლესიის ისტორიის მამად წოდებული ევსები კესარიელის „საეკლესიო ისტორიის“ მეშვეობით.

პირველად დიონისე გამოხატავს თავის გულწრფელ პატივისცემას ეპისკოპოს ნეპოსის დადებითი პიროვნული თვისებების მიმართ, რომელიც ამ დროს უკვე გარდაცვლილი არის. შემდეგ კი გვიმხელს, თუ რამ გადააწყვეტინა დაპირისპირებოდა მის მოძღვრებას:

~მაგრამ ვინაიდან ზოგიერთები მის ნაშრომს მეტად სანდოდ მიიჩნევენ, და ვიღაც მოძღვრები რჯულსა და წინასწარმეტყველებს უგულებელყოფენ, არ მისდევენ სახარებებს და ზედაპირულად ეპყრობიან მოციქულთა ეპისტოლეებს; მაშინ როცა აკეთებენ რაღაც დაპირებებს, თითქოს ეს ნაშრომი იყოს რაღაც დიდი დაფარული საიდუმლო; და ნებას არ რთავენ ჩვენს გულუბრყვილო ძმებს, რომ ზენა და ამაღლებული აზრები ჰქონდეთ ჩვენი უფლის დიდებულ და ჭეშმარიტად საღვთო მოსვლის, ჩვენი მკვდრეთით აღდგომის, მასში შემოკრებისა და მის მსგავსად სრულქმნის შესახებ, არამედ, პირიქით, ასწავლიან მათ, რომ ჰქონდეთ ცათა სასუფეველში კნინი და მოკვდავი საგნების არსებობის იმედი და ასევე იმ საგნების, რაც ახლა არსებობს; - ვინაიდან ეს ასე არის, აუცილებელი არის, შევეკამათოთ ჩვენს ძმა ნეპოსს, თითქოს ის აქ ჩვენს წინაშე იყოს.~ (ევსები კესარიელი, საეკლესიო ისტორია, წიგნი VII, თავი XXIV)

შემდეგ იგი გვიამბობს, თუ როგორ გაემგზავრა იმ სოფლებში, სადაც იყო ფეხმოკიდებული ეს ცრუ სწავლება. აქვე იგი გვაძლევს დიდებულ მაგალითს, თუ როგორი სიყვარულით და საღ აზრზე დაყრდნობით უნდა ესაუბრებოდეს მწყემსმთავარი თავის შეცდომაში შეყვანილ შვილებს. ის დევიზის სახით წაუმძღვარებს თავის დებატებს: “მაგრამ ყველაზე მეტად ჭეშმარიტება უნდა გვიყვარდეს და პატივს ვცემდეთ. თუმცა, ხალისით უნდა ვაქოთ და მოვიწონოთ, რაც მართებულად არის ნათქვამი, ჩვენ უნდა გამოვიკვლიოთ და შევასწოროთ ის, რაც არამართებულად დაწერილი ჩანს” (იქვე).

წმინდა მამა აღწერს საუბრის მიმდინარეობას, რომელიც გაიმართა საჯაროდ (ეკლესიის ტრადიციისთვის ყოველთვის უცხო იყო პრინციპი: “ოჯახის საქმე გარეთ არ უნდა გავიტანოთ”), რასაც სრულად მოვიტანთ მისი წარუვალი ღირებულების გამო:

~როდესაც ჩავედი პროვინცია არსინოეში, სადაც, როგორც უწყი, ეს მოძღვრება დიდი ხანი იყო გაბატონებული, ისე რომ განხეთქილებები და განდგომები გამოიწვია მთელს ეკლესიაში, მე შევკრიბე სოფლების მრევლის მღვდლები და მოძღვრები, ასევე ესწრებოდნენ მრევლის ის წევრები, ვისაც სურდა, და ვთხოვე მათ გაემართათ საკითხის საჯარო განხილვა.

~ამრიგად, მათ მოიტანეს ეს წიგნი, თითქოს ის ყოფილიყო დაუძლეველი რამ საჭურველი და ციხე-სიმაგრე. გადაბმულად სამი დღის განმავლობაში დილიდან საღამომდე ვისხედით ერთად და მე ვცდილობდი, გამესწორებინა, რაც არამართებულად იყო მასში დაწერილი.

~მიხაროდა ძმების სიმტკიცე, გულწრფელობა, დამყოლი ხასიათი და გონიერება, როდესაც ჩვენ წესის მიხედვით და მშვიდად განვიხილავდით საკითხებს და სიძნელეებს, ასევე იმას, რაშიც ვთანხმდებოდით. ჩვენ თავს ვიკავებდით ჩვენი შეხედულებების ყველა საშუალებით და მოქიშპეობით დაცვას, თუ ისინი არ ჩანდა მართებულად. არც გავურბოდით საწინააღმდეგო არგუმენტებს, არამედ ვცდილობდით, რამდენადაც შესაძლებელი იყო, ის შეხედულებები დაგვეტოვებია და დაგვემტკიცებინა, რომლებიც ცხადი იყო და თუკი გონივრული იყო. არ გვრცხვენოდა საკუთარი აზრების შეცვლისა და სხვებთან თანხმობაზე წასვლის; არამედ, პირიქით, სინდისიერად და გულწრფელად, ღვთის წინაშე გახსნილი გულით, ვიწყნარებდით იმას, რაც წმინდა წერილის სწავლებითA და დასაბუთებით იყო დამტკიცებული.~ (იქვე.)

წარმატებამაც არ დააყოვნა და საბოლოოდ “გაცხადდა შერიგებისა და ჰარმონიის სული, რაც ყოველ ჩვენგანს ჰქონდა”.

როგორც ზემოთ მოყვანილი პირველი ციტატიდან ჩანს, არსებითად ხილიაზმის პრობლემა იყო ბოლო ჟამზე “ზენა და ამაღლებული აზრების” ნაკლებობა და მათ ნაცვლად ცათა სასუფევლში ამქვეყნიური ცოდვით დაცემის შემდგომი “კნინი და მოკვდავი საგნების” გადატანა, პროექცია. აქ დიონისე გულისხმობს წმინდა წერილის სიტყვა-სიტყვით განმარტებას და მისი ამაღლებული ალეგორიული წაკითხვის უარყოფას. თვითონ ნეპოსმაც საგანგებო ნაშრომი მიუძღვნა ამგვარი განმარტების კრიტიკას სახელწოდებით „ალეგორისტების განქიქება“. აქ ის პირველ რიგში დიონისეს და უპირატესად ალექსანდრიის ეკლესიაში ჩამოყალიბებულ პრაქტიკას უპირისპირდებოდა. ეს მიდგომა წმინდა დიონისეს მიხედვით გამოყენებული უნდა იქნას “იოანეს გამოცხადებას” კითხვისას. მართლაც, სიტყვა-სიტყვით თუ წავიკითხავთ ამ გამოცხადებას, რა შინაარსს გამოვიტანთ: ხმელეთსა და ზღვაზე დააბიჯებენ მრავალთავიანი ურჩხულები თუ დევები, რომლებიც კუდის მოქნევით ციდან ვარსკვლავებს ყრიან, მთვარეზე მდგომი მზით შემოსილი ქალი, რომელსაც მიეცემა არწივის ფრთები _ ეს ყველაფერი მხოლოდ ჩვენს წარმოსახვას აღაგზნებს და არანაირი სულიერი სარგებელი არ მოაქვს. რით შეიძლება ეს განსხვავდებოდეს წარმართული მითებისგან, რომლებშიც, მაგალითად, ღმერთები და ტიტანები ებრძვიან ერთმანეთს, და რომლის მსგავს შეხედულებებს პავლე მოციქული “დედაბრულ ზღაპრებს” უწოდებს?

მაგრამ შეიძლება შეგვედაონ, რომ ელექტრონული ჩიპები და უნივერსალური კომპიუტერები უკვე წარმოადგენენ ანტიქრისტეს ნიშნებისა და ურჩხულების სიმბოლიკის მიღმა დაფარული ჭეშმარიტების ალეგორიული წაკითხვის შედეგს. იმის წარმოსაჩენად, რომ ეს ასე არ არის, მოვიტანთ წმინდა მაკარი ეგვიპტელის ნათელს სწავლებას წმინდა წერილის სულიერი კითხვის შესახებ:

~მოციქული ამბობს: “ესე ყოველნი სახენი შეემთხვეოდეს მათ; ხოლო დაიწერა სამოძღურებელად ჩუენდა, რომელთა ზედა აღსასრული ჟამთაÁ მოიწია” (1 კორ. 10, 11). თუU ჩვენთვის იყო დაწერილი, ყველაფერი სულიერად უნდა გავიგოთ და არა იუდაურად (იგულისხმება, რომ იუდეველებს ბუკვალურად ესმოდათ ძველი აღთქმა, რაც გახდა მიზეზი მესიის ვერშეცნობისა _ ზ.ჯ.) ანუ ხორციელად, რადგან მოციქული ამბობს: “შჯული სულიერ არს” (რომ. 7, 14). ასე რომ, თუ დაიწერა სხვადასხვა ომების შესახებ, დაიწერა ბოროტი სულების ჩვენი სულების წინააღმდეგ ახლანდელი უხილავი ომების შესახებ; ან ითქვა ზოგიერთი ამბის შესახებ იმის გამო, რაც საიდუმლოდ აღსრულდება ჩვენს სულში. სულიწმინდამ მრავალი სიტყვა თქვა წმინდა წერილში ქალაქებისა და სხვა საგნების შესახებ. ყველაფერი დაიწერა იმისათვის, რაც ახლა ხდება ჩვენს სულში. თუმცა იმ დროს ეს ხდებოდა ხილულად სინამდვილეში, მაგრამ საბაბად აიღო მაშინდელი ყველა ხილული და ისტორიულად მომხდარი ამბავი და თქვა იმის შესახებ, რაც მომავალში უნდა მომხდარიყო ჩვენს სულში~. (Преп. Макарий Египетский, Творения, 153 с.)

აქ აშკარად ჩანს, რა მიზანი განსაზღვრავს წმინდა წერილის სულიერ წაკითხვას _ ეს არის პიროვნების ზნეობრივი სრულყოფა. ახლა ვიკითხოთ, რა ზნეობრივ ღირებულებას აფუძნებს მუხტი შემოაქვს თანამედროვე ტექნოლოგიების, დემოკრატიის, ადამიანის უფლებების და სარწმუნოებრივი შემწყნარებლობის ავტორობის ანტიქრისტესთვის მიწერა. ერთი სიტყვით რომ ვთქვათ, ადამიანის პიროვნულ ღირსებასა და შემოქმედებაზე დაფუძნებული მშვიდობისა და კეთილდღეობისკენ სწრაფვის უარყოფა. ეს კი ძნელი დასანახი არ უნდა იყოს, რომ ძირშივე ეწინააღმდეგება ზემოთ მოყვანილი წმინდა მამისა და საერთოდ ქრისტიანულ მოძღვრებას. გარეშე სამყაროში მიმდინარე მოვლენებიდან სულისკენ ყურადღების მიპყრობით და მისი დაუსრულებელი სიღრმეების აღმოჩენით, რაც საფუძვლად დაედო ბერ-მონაზნურ ცხოვრებას, ქრისტიანობამ შექმნა თითოეული პიროვნების განუმეორებლობისა და წარუვალი ღირებულების მატარებელი მძლავრი კულტურა. დიდი შეცდომაა ბერ-მონაზვნობის სულიერების გაგება ამქვეყნიური ცხოვრებიდან გაქცევად, პირიქით, მან გვიან ანტიკურ ხანაში ადამიანებს მისცა საშუალება მოეხდინათ დისტანცირება იმ დროისთვის საკმაოდ ძლიერი ტომობრივ-ნაციონალური ურთიერთობების მარწუხებისგან და დაენახათ მეორე ადამიანის უნივერსალური ღირებულება მიუხედავად მისი ეროვნული და სარწმუნოებრივი კუთვნილებისა. ამიტომ გვხვდება ასეთი პარადოქსული გამონათქვამი ბერ-მონაზვნული მწერლობის დამფუძნებლის ევაგრი პონტოელის ნაწერებში: “განდეგილი განუდგება მთელ სამყაროს და ამავე დროს ცხოვრობს მთელი სამყაროსთვის”. ამგვარად, ჩვენ გვაქვს სრული უფლება რადიკალურად დავსვათ საკითხი: საერთოდ იქნებოდა კი პიროვნული თავისუფლებისკენ, დემოკრატიისა და საყოველთაო კეთილდღეობისაკენ ასეთი ძლიერი სწრაფვა, რაც ახასიათებს თანამედროვე დასავლურ სამყაროს, მისთვის სრულიად უცნობი რომ დარჩენილიყო ადამიანისთვის ჯვარცმული ღმერთისა და განღმრთობისაკენ ადამიანის პიროვნების მოწოდების უზენაესი გამოცხადება?

სამწუხაროდ ეს გამოცხადება ხშირად მახინჯდებოდა მისი მიღების შემდეგ ისტორიის მანძილზე. და ვღებულობდით ასეთ გამონათქვამებს, რაც ბევრი ქართველი მართლმადიდებლისთვის არსებითად უცხო არ უნდა იყოს: “ჩემს შემდეგ აღარ იქნება წინასწარმეტყველი, არამედ მხოლოდ ჟამის აღსრულება”, და ახალი იერუსალიმი დაეშვება ფრიგიის სოფელ პეპუზაში. ასე გადმოგვცემს წმინდა ეპიფანე კვიპრელი II საუკუნის მწვალებელ მონტანის წინასწარმეტყველი ქალის მაქსიმილას სიტყვებს (პანარიონი, 48, 2-4). რით განსხვავდება ეს იმისგან, რასაც დღეს ბევრისგან მოისმენთ, რომ თითქოს ჩვენი ახლანდელი მწყემსმთავარი არის უკანასკნელი პატრიარქი და ქრისტე საქართველოდან ქართული ენით განსჯის მთელ მსოფლიოს (ამჯერად თავს შევიკავებთ კარგად ცნობილი ძეგლის “ქებაი და დიდებაი ქართულისა ენისა”-ის განხილვისგან, რომლის ავტორობაც დღემდე არ არის ბოლომდე დადგენილი)?

ამ კრიტიკული ნაწილის შემდეგ ლოგიკური იქნება წარმოვაჩინოთ ეკლესიის დადებითი სწავლება ბოლო ჟამის შესახებ. მაინც რა სახის მოლოდინი უნდა ჰქონდეს მართლმადიდებელს ბოლო ჟამის მიმართ?

ახალი აღთქმის ძველი აღთქმისგან განსხვავების მთელი არსი იმაში მდგომარეობს, რომ პირველი მათგანი წარმოადგენს უკანასკნელის აღსრულებას: ისრაელს მიეცა დაპირება, აღთქმა უფლისგან, რომ მას აღუდგენდა მესიას, რომელიც იქნებოდა მეფე დავითის თესლისგან და შესაბამისად თავადაც მეფე, ამქვეყნად ღვთის სასუფევლის მომტანი. ახალი აღთქმა გვაუწყებს, რომ ეს მესია უკვე მოევლინა ქვეყნიერებას და ამიტომ ძველი აღთქმის ~რჯული და წინასწარმეტყველნი _ იოანემდე; ხოლო მას მერე ღმრთის სასუფეველი იხარება და ყველანი ძალით შედიან მასში~ (ლუკ. 16, 16; იხ. ასევე მათ. 11, 12). ამრიგად, იოანე ნათლისმცემელმა აღასრულა მესიის წინამორბედობა და დაამოწმა მისი სულიწმინდით ცხებულობა იორდანეზე ნათლისღების დროს.

იოანესგან განსხვავებით მაცხოვარი უკვე არა მხოლოდ სიტყვით, არამედ `ხელმწიფებით~ ახარებს ღვთის სასუფეველს, რაც გამოიხატება მის მიერ დავრდომილთა კურნებასა და მიცვალებულთა მკვდრეთით აღდგინებაში. ამ სასწაულების დანიშნულება არის არა ადამიანების გაოგნება მისი ზებუნებრივი ძალებით და მათგან მხოლოდ მისი როგორც ღვთის ძალაუფლების აღიარების მოპოვება (ასეთი დაბალი მიზნები მხოლოდ იმ დროის და დღესაც გავრცელებულ ათასი ჯურის მჩხიბავებს და ფსევდო-სულიერ ადამიანებს ჰქონდათ), არამედ ადამიანებზე საუკუნეების განმავლობაში გაბატონებული ბოროტების _ ხრწნილებისა და სიკვდილის _ დამარცხება. ეს ღვაწლი საბოლოოდ გვირგვინდება უფლის მიერ ჩვენი სიცოცხლისთვის საკუთარი სიცოცხლის გაცემით ჯვარზე და თავისი სიკვდილით ჩვენი სიკვდილის დათრგუნვით.

შედეგად რას ვიღებთ? ამას ნათლად გვიცხადებს პავლე მოციქული:

~ამრიგად, ვინც ქრისტეშია, ახალი ქმნილებაა. ძველმა განვლო და, აჰა, ყოველივე არის ახალი. და გვაუწყა თავისი ნების საიდუმლო თავისივე კეთილმოსურნეობით, რითაც წინასწარ განსაზღვრა თავის თავში, განეგო ჟამთა სისრულე და ყოველივე ზეციურისა და მიწიერისთვის თავი მოეყარა ქრისტეში, რომელშიაც გავხდით მემკვიდრენი, რაც წინასწარვე განკუთვნილი იყო ჩვენთვის მისი განჩინების თანახმად, ვინც ყველაფერს აღასრულებს თავისი ნებით, რათა მისი დიდების მაქებარნი ვყოფილიყავით, იმთავითვე ქრისტეს მოიმედენი; მასშივე მოისმინეთ თქვენც ჭეშმარიტების სიტყვა, თქვენი ხსნის სახარება, რაც იწამეთ და კიდევაც აღიბეჭდეთ აღთქმული წმიდა სულით, რომელიც არის ჩვენი მემკვიდრეობის წინდი საბოლოო გამოხსნამდე, როცა დავიმკვიდრებთ ჩვენს წილხვედრს მისი დიდების საქებრად.~ (ეფეს. 1, 10)

როგორც ვხედავთ, მოციქულის სწავლებით ქრისტეში უკვე აღსრულდა კაცობრიობის საყოველთაო იმედი, მასში ქმნილებამ განიცადა ცოდვისგან გამოხსნა და სრული განახლება, ანუ ღმერთთან შერიგება და სიკვდილისაგან გათავისუფლება. ამის შემდეგ, ერთადერთი რაც დარჩენილია, ეს არის ქრისტეს მიერ და ქრისტეში (მის ადამიანურ ბუნებაში) აღსრულებულ ამ გამოხსნა-განახლებასთან სულიწმინდით ზიარება, რომელიც თავისი აღთქმით (გვაძლევს ახალ აღთქმას) წარმოადგენს `ჩვენი მემკვიდრეობის წინდს საბოლოო გამოხსნამდე~, ანუ ახლა ყველაფერი ჩვენი რწმენის ძალისხმევაზეა დამოკიდებული, თუ რამდენად რეალურად აღვიქვამთ სიკვდილის დაძლევას ქრისტეს აღდგომით და სხვებსაც დავეხმარებით ამ მაცხოვნებელი მოვლენის რეალობად აღქმაში. ქრისტეს მეორედ დიდებით მოსვლა კი სხვა არაფერია, თუ არა უკვე მომხდარი მოვლენის შედეგის საყოველთაოდ მთელ კაცობრიობაზე და კოსმოსზე გაცხადება და განვრცობა.

ბოლო ჟამის სწორედ ამგვარ ხედვას დაეფუძნა საღვთო ლიტურგიის, საეკლესიო საიდუმლოებების და წმინდა მამათა მოწამეობრივი და ასკეტურ-მისტიკური მოღვაწეობა. ასე მაგალითად, II საუკუნის დასაწყისში მოწამეობრივად აღსრულებული ერთ-ერთი უდიდესი მოციქულებრივი მამა ეგნატე ღმერთშემოსილი თავისი მოწამეობის ადგილისკენ მგზავრობის დროს სხვა და სხვა ეკლესიებში თავისი ეპისტოლეებით შეაგონებდა: `ბოლო ჟამი აქ არის~ (ეფეს. 1, 1; მაგნ. 5, 1; იხ. აგრეთვე ეფს. 11, 1; 16, 2; სმირნ. 6, 1) და მაცხოვრის სიკვდილი და აღდგომა უკვე არის `უხრწნელების აღსრულება~ (ფილად. 9, 2). ის, თუ როგორ შეიძლება ქრისტეს აღდგომა უკვე ჩვენს მიერ სიკვდილის დაძლევად იქნა გათავისებული, ეგნატე წერს: `მამა აღგვადგენს ჩვენ, ვისაც გვწამს მისი, მის მსგავსად – იესო ქრისტეში, ვის გარეშეც ჩვენ არ გაგვაჩნია ჭეშმარიტი სიცოცხლე~ (ტრალ. 9, 2).

III საუკუნის მეორე დიდი მოწამე და ეპისკოპოსი წმინდა კვიპრიანე კართაგენელი კიდევ უფრო გამოკვეთს ამ დოგმატს: `ის, რაც გახდება, უკვე ახლა ხდები. შენ უკვე ფლობ ამ ქვეყნიერებაზე აღდგომის დიდებას~ (ქალწულთა ცხოვრების წესის შესახებ 22; შდრ. ეპისტოლე 37.2). VII საუკუნის უდიდესი მოაზროვნე წმინდა მამა მაქსიმე აღმსარებელი ავითარებს უკვე მთელ ესქატოლოგიურ ღვთისმეტყველებას:

~მსგავსად იმისა, როგორც ღვთის სიტყვა თავის გაცხადებამდე და ხორციელ მოსვლამდე სულიერად მკვიდრობდა პატრიარქებსა და წინასწარმეტყველებში, წინდაწინ გამოხატავდა რა მისი მოსვლის საიდუმლოებებს, ასევე მისი ამ [ხორციელი] მკვიდრობის შემდეგაც ის მკვიდრობს [ქრისტესთვის] ჯერ კიდევ ყრმებში, სულიერად კვებავს მათ და მიუძღვის ღმრთისმიერი სიმწიფისაკენ, და სრულყოფილებში ფარულად წინდაწინ გამოხატავს თავის მომავალ მოსვლას, თითქოს მათზე აკეთებს რამ მონახაზებს. მსგავსად იმისა, როგორც რჯულისა და წინასწარმეტყველთა სიტყვები, რომლებიც მოასწავებდა ლოგოსის ხორციელ მოსვლას, მიუძღოდა სულს ქრისტესკენ, ასევე ღვთის დიდებული ლოგოსი, განხორციელებული, გახდა თავისი სულიერი მოსვლის (ე.ი. მეორედ მოსვლის _ ზ.ჯ.) მომასწავებელი, როდესაც მიუძღვის სულებს საკუთარი გამონათქვამების მეშვეობით მისი ცხადი და ღვთივშვენიერი [მომავალი] მოსვლისაკენ.~ (Преп. Максим Исповедник, Творения, т I, с. 239-240)

წმინდა მამა ნიკოლოზ კაბასილა კი თავის შესანიშნავ განმარტებებში საეკლესიო საიდუმლოებებზე წინარე XIV საუკუნოვან ტრადიციაზე დაყრდნობით მთელ ეკლესიასაც სწორედ ამ ბოლო ჟამს გაცხადებად სასუფევლის წინამოსწავებად და მის საიდუმლებებს ამ მომავალი საღვთო ცხოვრებასთან ზიარებად წარმოაჩენს. ვფიქრობთ მისი ვრცელი სიტყვა იმსახურებს სრულად ციტირებას:

~ქრისტეში ცხოვრება ჩაისახება ამ ცხოვრებაში და ის თავის დასაბამს ღებულობს აქ, ხოლო სრულ იქმნება მომავალ ცხოვრებაში, როდესაც ჩვენ მივაღწევთ იმ დღეს. და არც აწმყო ცხოვრებას არ ძალუძს, სრულად ჩადოს ის ადამიანთა გულებში, არც მომავალს, თუ ის დაწყებას არ მიიღებს ამ ცხოვრებაში. რამეთუ ვინაიდან ამ ცხოვრებაში ადამიანს აბნელებს ხორცი, აქაური წყვდიადი და ხრწნილება, რომლებსაც არ ძალუძთ უხრწნელების დამკვიდრება, მაშინ პავლემ უმჯობესად მიიჩნია, განთავისუფლებულიყო, რათა ქრისტესთან ყოფილიყო. ის ამბობს: `წავიდე და ვიყო ქრისტესთან, ბევრად უკეთესია.~ (ფილ. 1, 23) ხოლო მომავალი ცხოვრება, თუმც კი მიიღებს ადამიანებს, რომლებსაც არ გააჩნიათ ძალა და გრძნობები, რაც აუცილებელია იმ ცხოვრებისათვის, მაგრამ ასეთებს კეთილდღეობას საერთოდ არ მოუტანს, არამედ როგორც მკვდრები და უბედურები, ისე იცხოვრებენ იმ ნეტარ და უკვდავ ქვეყნიერებაში. ამის მიზეზი კი ის არის, რომ თუმც სინათლე ბრწყინავს და მზეს მოაქვს სუფთა სხივი, მაგრამ ამით არცერთ ადამიანს არ უყალიბდება თვალები, სუნის კეთილსურნელებაც უხვად იღვრება და ყველგან განივრცობა, მაგრამ ამით არ ღებულობს ყნოსვის გრძნობას ის, ვისაც ის არ გააჩნია. ჭეშმარიტად შინაგან ახალ ადამიანს, ღვთის მიხედვით შექმნილს, მუცლით ატარებს ეს ქვეყანა, და უკვე აქ ჩასახული და სრულად ჩამოყალიბებული ის იშვება მომავალ უბერებელ ქვეყნიერებზე. რამეთუ როგორც ჩანასახი სანამ ის იმყოფება ბნელ და ღამისეულ ცხოვრებაში, ბუნება მას ამზადებს სინათლეში ცხოვრებისათვის და აყალიბებს მას იმ ცხოვრების კანონების მიხედვით, როგორიც მან უნდა მიიღოს, _ მსგავსადვე ხდება წმინდანებთან დაკავშირებითაც. და ეს თქვა პავლე მოციქულმა გალატელთა მიმართ ეპისტოლეში: `ჩემო შვილებო, რომელთათვისაც ჯერაც განვიცდი მშობიარობის ტკივილებს, ვიდრე თქვენში გამოისახება ქრისტე (გალ. 4, 19).~ მაგრამ ის ჩანასახები ვერასოდეს აღწევენ ამ ცხოვრების შეგრძნებამდე; ნეტართ კი ამ ცხოვრებაშიც აქვთ მომავლის მრავალი სახის შეგრძნება. მიზეზი კი ის არის, რომ პირველთათვის ჯერ კიდევ არ დამდგარა ნამდვილი ცხოვრება, არამედ მათ მომავალი აქვთ პირდაპირი მნიშვნელობით. ვინაიდან წიაღში ჩანასახებს არ გააჩნიათ არც სხივი, არც სხვა რამ, რაც განამტკიცებს ამ ცხოვრებას; მაგრამ ჩვენ ასე არ გვაქვს, არამედ მომავალი ცხოვრება თითქოს იღვრება და აღერევა აწმყოს, და ის მზე ჩვენც ამოგვიბრწყინდება კაცთმოყვრულად, და ზეციური მირონი იცლება მყრალ ადგილებში, და ანგელოზთა პური ადამიანებსაც მიეცემა. ამიტომ, არა მხოლოდ განწყობა და მომზადება ცხოვრებისათვის, არამედ იმ ცხოვრებით უკვე ცხოვრებაც და მოქმედებაც შეუძლიათ წმინდანებს ამ ცხოვრებაში. პავლე ამბობს: `ჩაეჭიდე მარადიულ სიცოცხლეს~ (ტიმ. 6, 12), და `მე უკვე აღარ ვცოცხლობ, არამედ ქრისტე ცოცხლობს ჩემში~ (გალ. 2, 20). და საღვთო ეგნატეც ამბობს: `არის წყალი ცოცხალი და მეტყველი ჩემში~ (ეპისტოლე რომაელთა მიმართ, თავი VI), და სხვა მრავალით არის სავსე წმინდა წერილი.~ (Николай Кавасила, Семь слов о жизни во Христе/ Христос. Церков. Богородица, М. 2002., с. 10-11)

ტექსტის აზრი იმდენად ნათელია, რომ მისი კომენტირებით ან სხვა ავტორიტეტული წყაროებიდან ახალი ციტატების მოხმობით მკითხველს თავს აღარ შევაწყენთ. ამიტომ, გადავალთ აქ მოყვანილ ტექსტებზე დაყრდნობით სათანადო დასკვნების გამოტანაზე.

როგორც ვხედავთ, მართლმადიდებელ ეკლესიაში უცვლელ და მტკიცე დოგმატად არის განჩინებული, რომ ბოლო ჟამი უკვე დაიწყო ქრისტეს ამქვეყნად მოვლინებიდან და ცათა სასუფევლის სულიერი გამოცდილებით თანაზიარება ადამიანისთვის ხელმისაწვდომია სულიწმინდაში უკვე ქრისტეს აღდგომიდან და სულიწმინდის გადმოსვლიდან მოყოლებული. ლოგიკურია, ამ ზიარებისგან ჩვენს განსაშორებლად ანტიქრისტეს და `ბოროტი სულების ჩვენი სულების წინააღმდეგ ახლანდელი უხილავი ომებიც~ (იხ. ზემოთ ამონარიდი წმ. მაკარი ეგვიპტელის სიტყვიდან) საუკუნეების განმავლობაში გრძელდება ეკლესიასა და თითოეული მორწმუნის გულებში. აქედან გამომდინარე, ანტიქრისტეს განდგომილება და შემდეგ მაცხოვრის მეორედ მოსვლაც არაფერ რადიკალურად განსხვავებულს არ მოიტანს მორწმუნე ქრისტიანისთვის, ის მუდმივად ელის მას და ემზადება მის ღირსეულად დასახვედრად. ეს მეუდაბნოე მამებისთვის და მათზე დამოწაფებული ქრისტიანი ერისთვის ანბანურ ჭეშმარიტებას წარმოადგენდა ადრეულ ხანაში.

მაშ რა ხდება დღეს, როცა ერიც და ბერიც აპოკალიპტური ციებ-ცხელებით არის შეპყრობილი? პასუხი მარტივია, ბოლო საუკუნიეების განმავლობაში სხვადასხვა ქვეყნებში არსებულ ეკლესიებზე ქრისტიანობის (ან ზოგადად რელიგიის) მიმართ მტრულად განწყობილი სხვადასხვა სახის რეჟიმების მიერ განხორციელებულმა რეპრესიებმა ნაწილობრივ თავის შედეგს მიაღწია და მართლმადიდებლური საღვთისმეტყველო კულტურამ განიცადა მნიშვნელოვანი დარტყმა. საეკლესიო ცხოვრება დაყვანილ იქნა ცარიელ რიტუალებზე, რომლებსაც ზოგჯერ ჩვენი ბებიები და ბაბუები თვითონაც აღასრულებდნენ საკუთარ ოჯახებში. დაიკარგა ის სააზროვნო კონექსტი, რომლის წიაღშიც და მხოლოდ მასში ნებისმიერი საეკლესიო რიტუალი იძენს თავის შინაარსს და რომლის გარეშეც ნებისმიერი წესი გადაგვარდება წარმართულ რიტუალამდე და კერპთმსახურებმდე, და ამას ვერ უშველის ქრისტიანობის მხოლოდ სახელის ხსენება. ის დაძაბულობა, რაც იქმნება ქრისტეში სულიერად უკვე აღსრულებულ გამოხსნასა და მის საყოველთაო ჯერ არ გაცხადებულ მატერიალურ რეალობას შორის ღვთისმეტყველების დამაკავშირებელი ხიდის გარეშე იოლად დაიშლება ურთიერთდაპირისპირებულ პოლუსებად. შედეგად ვღებულობთ ერთ მხრივ ამქვეყნიური ცხოვრებიდან გაქცევას რაღაც ფსევდო-სულიერ ნირვანას მსგავს მისტიციზმში (რატომ გარბის დღეს ამდენი ახალგაზრდა მონასტრებში, როდესაც ჩვენს ეკლესიებში პრაქტიკულად ვერ იპოვით რაიმე ლიტერატურას ბერ-მონაზვნობაზე?), ხოლო მეორე მხრივ სწორედ “იოანეს გამოცხადების” უაღრესად სიმბოლური ენით აღწერილი მოვლენების უხეშ მატერიალურ ფორმებში წარმოდგენას, ანუ მითოლოგიზაციას და ფანტაზირებას. და სულაც არ არის აუცილებელი, რომ ამ ორმა ტენდენციამ ერთმანეთთან დაპირისპირებულ ადამიანებსა თუ ინსტიტუტებში პოვოს გამოვლინება. ისინი, ვინც განდგომილების ხანის დადგომით გვაშინებენ, თავიანთი შთაგონების წყაროდ ხშირად ათონის მთაზე დასახლებულ რომლიღაც “ისიქასტ სტარეცს” მოიხმობენ (თითქოს მონაზვნობა და ათონის მთაზე ცხოვრება თავის თავად რაიმეს გარანტიას იძლეოდეს). ამ პირობების გათვალისწინებით ჩვენთან შექმნილი ამ სავალალო მდგომარეობის გამოსწორების ერთადერთ გამოსავლად ბუნებრივად წარმოჩნდება ეკლესიის ტრადიციასთან არა ფორმალურ-რიტუალური მოჩვენებითი არამედ ნამდვილი შინაარსისეული დაბრუნება, რაც მოითხოვს სწავლას, სწავლას და სწავლას.